BOTA – NJERIU DHE POETI

nga Rami Kamberi

Libri “Rroftë e Qoftë Demos Mulati”, i satiristit Ekrem Ajruli, emër që flet mes nesh me ngjyra, që kanë kuptimin: do të sfidoj botën që sfidon njeriun, pra, libër në të cilin gjallërojnë poezitë më të mira satirike, sot mes nesh, që me ngjyrat dhe, rrjedhat ideo-stilistike, rrugëtojnë për të gjetur vendin e duhur në Historinë e Letërsisë Shqiptare, si Ylber, që me gjuhën e jetës synon të zbardhoj të keqen, pra, injorancën, hipokrizinë, egoizmin, demagogjinë etj që rrugëve të jetës, të shohim dritën, që flet me ngjyrat e reales. Ylber i Botës Shqiptare, që synon të kuptojmë porosinë e poetit dhe, të bëhemi një shtjellë që kurrë s’do të shembet nga ngjyrat, që përmbytin njeriun, që është njeri. 
Rruga e krijimtarisë satirike e, poetit Ekrem Ajrulit, shënon një kontinuitet, jo vetëm në sasi por edhe në cilësi, me një individualitet që ka gjuhë ngjyrash, për të rrezatuar ylberin mes nesh që shikimet tona, të kuptojnë shumë ngjyrën e kohës që e jetojmë në të gjitha rrugët e jetës.
Gjuha, stilistika poetike, motivet dhe rruga letrare e poetit, është tregues i ecjeve tona shoqërore dhe, si e këtillë ajo na tregon rrugën që të arrimë, të kuptojmë frymëmarrjen e kohës, për të ndërtuar shtjellën e qytetërimit që njeriu ynë të ketë zotërim në vrojtim, kulturë të menduarit dhe, cilësi për fazat e kuptimit së reales për të sfiduar jorealen.
Një pohim i këtillë na detyron që të njihemi me cilësitë e poezive dhe, kuptimin e ngjyrës, poezi-satirike, për të kuptuar karakterin e ilustrimeve që ndërtojnë poezitë, që të kuptohet fjala e fundit e poetit, e cila ka shemën e posa caktuar; njeriun, jo njeriun etj.

          Ekrem Ajruli

Në qoftë se lexohet dhe, kuptohet drejtë poezia satirike e Ekrem Ajrulit, pos leximit, tërësia e poezive, ngjyrat; stilistike-gjuhësore: figurat, simbolet, metaforat etj të përdorura në bërjen e poezisë satirike do të kuptojmë se mes librit gjallërojnë ngjyra që gjallërojnë jetë.
Pra, motivet janë të nduar-nduarta, e kaluara dhe e sotmja e shoqërisë sonë, rrugëton kah rrugëton njeriu, i kanë ngjyrat e njëjta si dje dhe sot. Duke i kënduar botës së madhe të shoqërisë sonë, poeti synon që ta kuptojë bota e vogël e shoqërisë sonë.
Poezia satirike e Ekrem Ajrulit, në raste më të shpeshta i këndon qëndresës së popullit tonë, qëndresë, që përvetësohet nga pseudopatriotët, synim i poetit është që kombëtari të kuptojë realitetin e jetës, e jo të bëj ecje me naivitet si gjithmonë gjatë historisë sonë, dikush lirinë ta vadit me gjak, e dikush të korrë fitore me dekorata, si në poezinë, Rroftë shkopi i flamurit:

„Burrat dergjen burgjeve 
trimat ngrinë majë gurit
kolltukofagët zemërlepur
luftojnë për shkop të flamurit”

Dëshira e poetit për t’u kuptuar e vërteta, është fisnike, që mes nesh përgjithmonë të sfidohen sfidat, që ngulfat-in fatin tonë në pasqyrën e botës, që e emërojmë shqiptare, e sfida më e madhe që duhet sfiduar, pra, është njeriu që:
“nuk la pa lëpirë 
sahan e çanak
se vesi i kuq
i lëviz në gjak”

Vetëdija dhe edukata kombëtare e poetit na sugjeron se si popull, nuk duhet të pajtohemi me thënien e kohës se: popujt e vegjël harrohen nën thundër-ën e popujve të mëdhenj, që të pajtohemi me fatin e erës së madhe, sa do që gjatë historisë, kemi qenë mes dhëmbëve të ujkut:

“mbretëreshë
kopshtesh
je më e bukura
nga lulet tjera
do të ishe 
më e bukur
të mos i kishe
ato thera”

Poezia në ecje e Ekrem Ajrulit, na mëson ngjyrën e dështimit, kuptimin e ekzistimit të hipokrizisë, injorancës etj që jetojnë mes nesh dhe, garojnë që të dalin fitimtarë, duke radhitur dekoratat plotë e për plotë pasoja, në piramidën tonë kombëtare.

“mëmëdhe i dashur
ç’të gjeti sot
fytyrën ty ta nxinë
emrin ta kanë ndot”
E vërteta e poezisë satirike e poetit flet me ngjyrën e realitetit në forma të ndryshme, me gjuhë kritike mes njerëzve, politikanëve, pseudo politikanëve, e pse jo dhe pseudo krijuesve:

s’janë poet dosido
që shkruajnë një libër
me përkushtime reciproke
do të bëjnë bibël
të dallojnë nga shokët
në art e letërsi
ca thurin vargje
tjerët apologji”
ose:

“në mesin tuaj 
do të qëndroj
të lodhem 
e të drobitem
flakë e prush
do të bëhem
në post sa të ngjitem”

Në këto poezi, si dhe në tërësinë e satirës së Ekrem Ajrulit, gjejmë gjuhën e sugjerimit që të mëson njeriu ynë, nga e kaluara e shoqërisë sonë, t’i kuptojë zërat e arsyes dhe, të varros njëherë e për gjithmonë ankthin e së keqes, pamjen e dështimit tonë të hidhur, gjuhën e hipokrizisë, që të ecim lirshëm rrugës jetë. Pra, egoizmi, hipokrizia, injoranca etj janë ngjyrat që vallëzojnë mes poezive satirike, që na detyrojnë të kuptojmë realitetin tonë shoqëror, për të ecur para me hapa të shëndoshë, drejtë ardhmërisë. Poeti është i bindur se, koha nuk na ka mësuar të dallojmë : vdekjen nga lindja e lindjen nga vdekja. Vizionet e zbrazëta, për botën e ëndrrave, hallin e ndërgjegjes, moralit, kombëtares e veshin me ngjyrën e llomit:

“nga jugu në veri
vashat tua të bukura
shtatin si selvi
për lira të qelbura
ikin në Itali
pjellat e përdala
që i lakmohen lekut
ulen me gëzim
në prehër të grekut”

Ky realitet i shoqërisë shqiptare që jetën e jetojnë në atdhe, të përmbytur me kufi, ku në një anë, uria njerëzit i bën të përdalë, e në anën tjetër Bashkimi për troje, i fton guximtarët të radhiten për luftë, ku jo vetëm këndohet por edhe vdiset për Liri e Bashkim, demagogët injorantët etj që kohën e matin në trajtën e akrepit të hipokrizisë, si gogolët, të ashtuquajturit lider politik, që shikimet i kanë kah pasurimi me hajni. 
Vizionet e poetit për kohën e sotme na sugjerojnë që njeriu të gjejë shtegdalje në jetë dhe, të puth mirësinë, të bëhet zot i vetvetes, për fatin e tokës, jetës dhe ardhmërisë sonë kombëtare.
Duke dashur që përmes satirës, t’i gjallërojë ngjyrat e ylberit të shoqërisë sonë, poeti poezinë e tij, shpesh e bën që të preokupojë ide, që lexuesit herë-herë i mbeten të pa kapura ose enigmatike. Poezitë e këtij lloji, poeti i ka ndërtuar për të dalluar ngjyrat e kategorive satirike, që u ikin ngjashmëri-ve me metaforën e synimit që e urdhëron lexuesin të kërkojë ngjyrat jetë, që kurrë nuk humbasin, e dikush mund të mendoj se satira e këtillë mbetet enigmë, nga e meta e figurës së mendimit që ndërtohet, mes kategorive të shijeve estetike:

“poeteshë rebele
mjaft qave 
fatin e viçave
tani thur elegji
për prijësin 
e kërriçave”

Poeti , ngjyrat e hipokrizisë të qytetërimit evropian, politikës së sajë tinëzare, që me një djallëzi të pa parë edhe sot e kësaj dite, në emër të humanizmit, demokracisë, multi qytetërimit, ngul këmbë që edhe mileniumit të Ri, të mbetemi pikë e pesë, të lidhur me kufi, që ç’do ditë një shqiptarë të mbetet viktimë e ngjyrës së uniformave që marshojnë për të tjetërsuar tokën me emër Shqip (ta) ri e të pagëzohet : Greqi, Serbi, Bullgari, Mali i Zi etj, pra , duke na këshilluar: harro-ne të kaluarën, ecni drejtë ardhmërisë me shikime : bashkë jetesë, nën ombrellën e atyre që u kanë robëruar, vrarë, burgosu…se: lufta për bashkimin e shqip (ta) risë, është terrorizëm, rrugë që u largon nga Bashkimi i Evropës, pra, jeni të detyruar të jetoni të këtillë si jeni, ngjyra që poeti i gjallëron mes rreshtave të poezisë: OSB-ja TBC-ja:

“dhe Evropa
nëpër zyra
të pudrosura
bisedojnë
për do halle
mbi tokën time
tymnajë e blozë
bishë e përhirtë
po hedh valle”
ose:
“Osb-ja Tbc-ja
grup i kentaurëve
përpilojnë
ultimatume
e kërcënime
e monstrumi gjakpirës
vazhdon avazin
me vrasje e spastrime
veç një forcë 
ia ndal hovin
tiranit të tranuar
gisht im në shekuj
q’rrin gaditu
lindur nga tokë
e shkrumuar

Si do të kuptohej ndryshe ngjyra e Evropës, për shkollimin e shqiptarëve se: siç thotë edhe vet poeti në poezinë, Kunji i Shtulit:

“Një kunj kur e ngul Shtuli
s’ka bir nëne që mund ta shkuli
dje na e nguli neve një tra 
andaj piskama na shkon pa nda”

Do apo jo sqarim, realja e thënies së poetit se: për t’u shkolluar shqiptari, duhet të gjunjëzohet para asaj, që prapavija politike, fundin e ka si gjithmonë, siç u cek edhe më lart, duhet të pajtoheni të mbeteni të këtillë.
Gjaku dhe pushka e dëshmorëve të lirisë për bashkimin e trojeve kombëtare, mbeti apo jo enigmë, mu nga kjo Evropë, e shoqëruar nga servilët e saj: pseudo kombëtarët, pseudopatriotët, pseudo politikanët që me Marrëveshjen e Ohrit, vulosën fatin e detyrimit, që të mbetemi rob, të armikut shekullor.
Kjo Marrëveshje në poezinë e Ekrem Ajrulit, Ideali, flet me gjuhën e sugjerimit se ky popull, padrejtësitë dhe dinakëritë i ka kuptuar dhe, nuk do të gjunjëzohet para marrëveshjes, që për poetin, është marrëveshje e horrave:

“e për bërllokun 
në derë të oborrit
para syve
na e tundni
marrëveshjen e horrit”

Satira si porosi që të rrugëtojmë drejtë njëanshmërisë sonë për të sfiduar dështimet, poeti në kërkim të historisë sonë kërkon kryetrimin kombëtar dhe shpatën e tij që servilët në pushtet të mbeten të mundur për ballë njeriut që nuk duron më dot robërinë, servil politik që poeti i sheh të këtillë, në poezinë, Inkubatorët politik:

“…politikan butak
nënë sqetull mbanë
shtatë a tetë bajrak
rrofshin
inkubatorët politik
shpëtimtar të miletit
depo kukullash
të pushtetit”

Shikimet e poetit, për të vërtetën e ecurive politike, si e vetmja shpresë mbetet, i Madhi Kastriot, i shoqëruar me burrat e Motit të Madh, që të gjallërohet porosia e madhe, bashkimi i Shqip (ta) risë, ku poeti në poezinë Mirupafshim, sugjeron shqiptarin që të kuptojë seç punojnë politikanët servil të pushtetit që na robëron:

“mirupafshim
Gjergj
amanet Shqipërinë
Kosova më thërret
të nisem për Prishtinë
në trojet e Lekës 
ka plasur shamata 
duhet t’i pajtojë
tre principata
do të ndalem pak
në kala të Tetovës
të shoh ku i ka çadrat
burri i Kërçovës
do të ndalem në Dibër
ta shoh Kastriotin
ta pyes 
ku i la pushkët
kush ia dogji barotin “

Thirrja që poeti i bën popullit për të kuptuar hipokrizitë na mëson dhe na detyron të jemi syçelë në kohën e vendimeve të mëdha, të mos ecim në jermi dhe të mbetemi ashtu siç duan të jemi.
Me mençuritë krijuese, krijimtaria satirike e Ekrem Ajrulit inkuadrohet në tërësinë e poezisë shqipe duke bërë emër, zotërues si krijues. Veçori kryesore dhe mjaftë produktive e satirës të poetit në fjalë është: Ylberi Shqiptar dhe, zbardhimi i ngjyrave jetë, mes shoqërisë sonë dhe ngjyrave: patriotike-pseudo patriotike, intelektuale- pseudo intelektuale etj duke arritur deri te thënia: poet- pseudo poet, njeri – jo njeri, që gjallërojnë si petale të kurorës Shqip(ta)ri, që emërues të përbashkët ka: Bota shqiptare.
Jam i mendimit, se jo vetëm ky libër “Rroftë e qoftë Demos Mulati”, por, edhe libri i parë “Marshi i demonëve” si dhe, shumë e shumë poezi tjera, që presën ditën e botimit, të cilat janë poezi, që kanë diametër që poezinë – satirike shqipe, do ta lartësojnë në një piramidë, bashkë me poezitë e kësaj natyre të autorëve tjerë, do ta ndërtojnë pirgun që do të ndriçojë si diell me emër Poezia satirike shqipe, që mes nesh është një mungesë e madhe, pra, do të gjallërohet Ylberi shqiptar, të kuptohet e vërteta, realja për të sfiduar të gjithë sfidat që gjatë shekujve, kanë sfiduar kuptimin e të vërtetës, e veçmas kuptimin e madhështisë së njeriut që me pa të drejtë dikush mes nesh e ndanë: Njeri i madh – njeri i vogël.

TOKË E DASHURI

nga Rami Kamberi

Përvoja krijuese e Adem Abdullahut i hap dyert e letërsisë shqipe që ta thotë fjalën e vetë artistike, me ngjyrat e dashurisë për dashuri, që emërues të përbashkët kanë tokën, madhërinë e emrit që njeriu të thirret: Unë jam Unë – duke u thirrur në lashtësi – e gjurmuar trojet e lashta shqiptare ku banojnë sorkadhet, zënat dhe, duke shpalos bukuritë e tokën e sugjeron lexuesin se duke mbrojtur bukurit – mbron lirinë:

“Në burimin e ndritur të shpirtit
lazmojnë gjurmë sorkadhesh “
Ose:

“Duke mbrojtur të bukurën
Mbron atdheun
Duke mbrojtur atdheun 
Rilind krenarinë e kombit “

Pra, jo rastësisht librat me poezi TOKË E DASHURI dhe ECJA VERTIKALE mbajnë këto tituj, mendoj se disa poezi të vëllimeve në fjalë kanë ngjyra të veçanta ideo-artistike dhe estetike dhe, si të këtilla japin motive nga jeta e popullit, që autori i ka shtjelluar mirë – duke kërkuar që populli të harroj dhembje e të mendoj për një ardhmëri:

“Harro dhembjen
përjeto çastin
ik nga zona
e iluzioneve
Të vdekura “

Adem Abdullahu

Stuhitë historike, stuhitë mes popullit, jetës në kuptimin jetik, për poetin Adem Abdullahu janë stuhi: si vetë natyra e tokës, popullit, njeriut që me dashuri ndaj dashurisë rilind forcë, që ta pakësojë dhembjen e emrit me shumëkuptimësi, që ia dha toka: bukuria e dashuria, pra, janë forcë që kanë urti, me poezitë e shtruara na detyron shkrimtari të kuptojmë urtinë si shpresë, për të sfiduar dhembjet që i sjellin stuhitë e ngjyrave që kanë një emër – të pajtohemi me fatin e shekujve dhe të ringjallemi:

“Shqiptarja ngeli e fortë
Edhe pse iu lëndua njëri gji
Edhe pse e dridhi tërmeti
Natën e zeonit…”
Ose:

“Po të mos ishin gratë
S’do të kishim as ditëlindje

Po të mos ishin ato
S’do të kishim as lulishte
Po të mos ishin gratë…”

Pra, autori synon që dashuria e njeriut të mbetet dashuri që fisnikëron njeriun në mes njerëzve, të bëjë ecje vertikale, sido që të jenë ngjyrat e jetës, tokës apo ngjyrat nga e kaluara e historisë që jetës t’i mbete emër me thënie e porosi që lulëzojnë nga tërësia e veprave ECJA VERTIKALE dhe TOKË E DASHURI, që njeriu jetës t’i mbetet me emër – Unë jam Unë – dhe të kuptoj se dashuria është ajo që e ri-lind atdheun, ku në poezinë PO TË MOS ISHIN GRATË poeti Adem Abdullahu e shfaq me ngjyrë të natyrës së vargjeve të lartë shkruara.

 HISTORIA E QEPAROIT

JANKO LL. PALI (Mësues i Merituar)

 Përgatiti për botim Petraq Pali albin Tiranë, 2003

 Redaktor: Thanas B O C I

Parathenie Vasil Qesari

Design & layout: Suela Kolpepaj

Në Kompjuter: Dhimiter Qesari Petraq J. Pali

Sponsorizues : Petraq J. Pali © Fondi familjar Pali

ISBN: 99927-51-40-1

Shtypur në shtypshkronjën : Dita 2000 albin Tiranë, maj 2003

HISTORIA E QEPAROIT

Botimin e librit “Historia e Qeparoit”, financuar nga kursimet e mia familjare, ua bëj dhuratë bashkëfshatarëve qeparotas dhe miqve të mi kudo që janë nëpër botë,ne masen qind per qind në plotësim të amanetit e dëshirës së tim eti, Janko Ll. Pali dhe për të përkujtuar e nderuar emrin e veprën e tij.

Petraq Pali USA, mars 2003

HISTORIA E QEPAROIT UNIVERSI I NJË “ALKIMISTI”

( Rreth librit “Historia e Qeparoit “ )

… Nga vitet e femijënisë sime më vijnë ndër mend vegime të largëta, por tepër të përmallëshme e të paharruara. Fshati ynë Qeparoi, shtëpitë e ngritura majë shkembit e, përkundrejt tij, deti gjithmonë i kaltër dhe ishulli i Korfuzit. Pastaj, kisha, oborri i shkollës, kambaneli, rrapi shekullor në Qafë, rrugicat, kalldrëmet, thollot, shtëpitë përbri njëra-tjetrës e, sidomos, njerëzit e tij të veçantë. Ata burra që ngjanin si personazhe gravurash europiane, mes të cilëve kish jo pak që mbanin kollarë e kapelë republike – shenjë befasuese e endjeve në kërkim të fatit nëpër vende të ndryshme të botes. Ato gra, më të forta se burrat e punëtore sa s’thuhet e, pastaj, ato vajza plot dritë e nur që lëshonin pas një parfum natyral mahnitës ashtu, të veshura hijshëm e me ecje të lehtë, teksa shkonin në meshën e Pashkës së Madhe… … Mes kësaj morie kujtimesh, njëri ka mbetur gjithmonë i veçantë, i gjallë, i plotë, frymëzues e magjik gjer në vdekje. Shembëlli i jetës dhe veprës së çmuar e të pafund të mësuesit të shumë brezave, humanistit dhe eruditit Janko Pali… Të aq shumë brezave sa që mendja të thotë se kish qenë vetë Zoti Fuqiplotë, ai, i cili kish dashur ta sillte atë në jetë, enkas për të marrë përdore në udhët e dijes, jo një por qindra të tillë. E jo vetëm kaq por, që me mendjen e tij poliedrike, të bëhej edhe “skalitësi” i një Historie që për nga mjeshtëria e kureshtja e rrëfimit, i ngjan asaj të një kronikani shembëllor, i cili duket sikur ka jetuar për së gjalli gjithë ngjarjet, episodet, tregimet e rrëfenjat që vijnë nga mugëtira e thellësitë e shekujve. …Ka qenë një natë dimri, kur s’kisha mbushur ndofta as shtatë a tetë vjeç që, me një kandil vajguri në dorë, po zbrisja dalëngadalë rrugën e kalldrëmtë që zbret nga Rushajt më poshtë e, nuk e di pse hodha sytë dhe u përqendrova drejt një ndërtesë e cila mua më dukej tepër e madhe e që quhej Shtëpia e Pale. U ndala aty vetëm për pak çaste e vështrova lart. Mes dritës së zbehtë të henës, vura re bardhësinë e mureve të saj e, më lart, në katin e sipërm, një dritare ku shquhej një dritëz e zbehtë e cila, çuditërisht, më krijoi përshtypjen se ndofta aty ndodhej Mesuesi i cili ishte duke shkruar apo lexuar diçka… … Aso kohe, isha ende fëmijë e nuk e dija e as që mund ta merrja me mend se, pikërisht aty, ndodhej dhoma e punës së Alkimistit të Fjalës ose, thenë ndryshe, ajo të cilën unë do të dëshiroja ta quaja: Universi Krijues i Janko Palit. Se aty mbi një tavolinë të thjeshtë, rrethuar nga rafte me libra, një Njeri kalonte netë të pafund duke menduar, krijuar, shkruar e hedhur prej vitesh e dita-ditës, pa pushim, me pasion, kembëngulje e një vullnet të habitshëm e të mrekullueshëm, kujtimet, poezitë, përkthimet, folklorin, tregimet, gojdhanat e gjithë atë thesar, të cilin pak me lart e quajta, Universi Krijues i tij e ku përfshihet një krijimtari me rreth 80 mijë vargje orgjinalë e, përveç tyre, blloqe e fletore të pafund me përkthime, tregime, rrëfenja, gojdhëna, folklor, punime linguistike, klishe e negativë fotosh, koleksione filatelie, kartolina, togje epistolarë në shqip e gjuhë të ndryshme etj… … Universi i Punës dhe Jetës së Janko Palit !… … Por, të jemi realistë e, së pari, t’i shohim gjërat në sfondin e kohës e pa sensin e idealizimit. Eshtë vërtet diçka e pa imagjinueshme e tepër e rralle që, aso kohe, ( e nuk flitet per vitet e femijërisë sime, por për vite e vite më parë, kur as unë e as fëmijet e tij, ndofta, nuk kishin dalë ende në dritë ), një njeri të kish dijet, pasionin, dëshirën, kembënguljen dhe vullnetin për të qenë ndryshe, krejtësisht ndryshe nga të tjerët. Në atë fshat të humbur të Bregdetit, ku kish shumë vuajtje e varfëri e ku, vetëm natyra e bekuar mund të përcillte e të ngjallte tek ndokush ndjenja, ide, shtysa e hove te tilla frymëzimi, ishte vërtet e pa imagjinueshme që ky Njeri krejt i Veçantë, i cili quhej Janko Pali, t’i kish venë vehtes qëllimin e vështirë, fisnik, orgjinal e njëkohësisht pothuajse të pamundur, për të shkruar, për të krijuar, për të dëshmuar e për të kryer një punë me të vërtetë titanike e cila, pse ta mohojmë, autorit të saj nuk i siguronte as të ardhura e as emër e famë… … Por, atëherë, cila ishte ajo dhunti, shtysë e cilësi, ai mision i magjishëm që e frymëzonte atë Njeri vërtet tepër orgjinal, të kalonte pjesën më të madhe të jetës së tij pothuajse shekullore mbi libra, tekste, manualë e ecniklopedi me penë në dorë, pranë fletoreve të tij ku, në vite, në vite të pafund, përditë, me një deshirë, vullnet, durim e saktësi mahnitëse, ashtu si një Alkimist Flokëbardhe e i marrosur nga Ideja e Shpikjes së Arit Shpirtëror apo, të themi, me sqimën dhe obsesionin pothuajse fanatik të një argjendari skrupuloz e hiper mjeshtëror, të konsumonte lumturisht krejt jetën dhe pasionin e tij, për të skalitur, latuar e radhitur njëri pas tjetrit, stoli e gjerdanë krijimesh të ndryshme letrare plot gurrë vezullues, të cilat përbëjnë sot një thesar të paçmuar ?… …. Them së pari, pa e tepëruar se, në këtë mes, kemi të bëjmë vërtet me individë krejt të veçantë, me njerëz që lindin rrallë e që trashëguan apo patën të lindur një frymë pothuajse hyjnore për të kryer një mision të tillë. Në rastin konkret, me një njeri, i cili shikoi me shpresë e besim, përtej horizonteve të ngushta, të errëta e meskine të kohës. Me një shpirt providencial i cili egzistencën e tij fizike, shpirtërore e intelektuale e “dogji” fisnikërisht nën moton e urtë latine “Scribta menant, verba volant” si dhe me qëllimin tepër human që t’u japë dritë të tjerëve e, sidomos, brezave që do ta pasonin… … Kemi të bëjmë me individë të asaj natyre, të cilët pranuan me tepër dhimbje e pezëm, por pa u dorëzuar, fatalitetin e egzistencës së tyre personale brenda Fatit të Mbrapshtë të Kombit ( izolimin dhe dhunën totalitare ) dhe arritën që, mes acarit e klimës glaciale të regjimit, të mbanin gjallë e gjithmonë të gjelbër Pemën e tyre të Lirisë. Atë Pemë delikate e cila flladitej nga shpirti i tyre rebel. Atë Univers i cili, në rastin konkret të Janko Palit, ( edhe pse i kufizuar brenda shkollës e nxenësve, dhomëzës së tij të punës e pranë një llambe vajguri, aty në një “fshat të humbur” të vetë Humbëtirës ), kish aq shumë horizonte e kufij të paanë. Duke filluar nga filosofët e urtë të Greqisë e Romës antike, nga kujtimet e viteve të kaluara në “Ville Lumiére” e Francë, nga pasioni i përvehtësimit të shumë gjuhëve, zotërimi perfekt i së rrallës Esperanto e gjer në një pafundësi përkthimesh nga shumë autorë. Horizonte që përfshinin gjithë Konstelacionet e Kohëve dhe të Shpirtit. Nga gojëdhanat, rrëfimet, anekdotat, fjalët e urta, folklori epik e lirik, i mbledhur me përkushtim, kengët e doket e trashëgura brez pas brezi në fshat e krahinë e, gjer në hartimin e një serë veprash të mirfillta letrare, gjuhësore e krijimesh të tjera pa fund … … Ja pra, një erë e mire për botimin e Veprës së Tij, kur mësojmë se, ndërkohë që në Tiranë po del nga shtypi libri me krijime poetike “Afër fundit ç’po shikoj”, po bëhet gati të hyjë në shtyp libri i dytë i Janko Ll. Palit, “Historia e Qeparoit”, iniciuar nga Petraq Pali, njeri prej bijve të tij, i cili ka trashëguar me sa duket, plotësisht, sensibilitetin shpirtëror të të atit e, pse jo, edhe dhuntinë e pasionin e vazhdimit të Kengës së Tij. Një fillesë e cila, edhe pse është e vëshirë e plot shtrëngesa nga më të ndryshmet, (sidomos financiare ), urojmë të vazhdojë me botimin e shumë librave të tjerë. Sepse Vepra e Janko Palit është e gjerë, shumë planëshe dhe e larmishme e, padyshim, që do të duhen të botohen, me dhjetëra të tillë…Një gjest i parë obligimi ky i Petraq Palit, jo vetëm për kujtim e homazh të prindit të vet, por dhe më gjerë. Sepse Janko Pali nuk ishte thjesht një Mësues i Merituar, por edhe Mendja e një krijuesi me përmasa të cilat, për fat të keq e për vetë rrethanat kur krijoi e shkroi, nuk pati mundesi të njihet. Një fillesë kjo, e nisur me shumë nderim, punë, përkushtim e obligim e qe ka për qëllim t’i heqë “pluhurin kozmik” këtij Universi të pazbuluar… … Ja pra, një copëz e gjallë nga ai shpirt, nga ata gurrë të çmuar, quajini si të doni : zafirë, brilantë, rubinë apo diamantë, sepse i tille është pa dyshim edhe libri i tij “Historia e Qeparoit” të cilin lexuesi ka fatin e rrallë dhe kërshërine e padurueshme, ta ketë sot në dorë. Por, le ta themi… Ndofta, ndërkohë, duke lexuar këto rreshta, dikush mund të nxitojë ta ndalë “patetizmin” tim e të bejë pyetjen: E, ç’ka këtu, për t’u mrekulluar ?… Në fund të fundit, kemi të bëjmë, thjesht, me një historik fshati… E, unë, do t’i pergjigjeshim, këtij “dikushi” me këto fjalë: – Mik i dashur ! Kjo është historia e çmuar e rrënjëve, e të parëve, e fiseve, e vetë fshatit tonë. Për ne ajo është një Ikonë e Shenjtë !…Ne s’do të kishim, s’do ta gëzonim kurrë atë, pa përkushtimin, punën dhe kujdesin e Janko Palit. Eshtë tepër e vajtueshme e mjerane të mos kesh histori e identitet. Eshtë pothuajse një mallëkim ! Të mos dish nga vjen. Ku janë hedhur rrenjët e tua e të parëve të tu… Sepse, po s’ditëm nga vijmë, sigurisht, nuk dimë edhe ku shkojmë. E, pikërisht, për të mos qenë mjeranë e fillikatë, për këtë mendoi mendjendrituri Janko Pali i cili, me heshtjen modeste e mendjen e tij fisnike, i’u përvesh punës e mendoi për ne e, jo vetëm për ne, por edhe për ata që do vijnë pas nesh e që do të jetojne gjetkë apo Aty, ku vetë Zoti desh e dha bekimin që të bëhej Fshat … … Që aty të ndërtoheshin shtëpi, të bashkoheshin njerëz, të bëheshin dasma, të lindtte pra Jeta e, bashkë më të brez pas brezi, edhe fëmijë që do të bëheshin burra, burra që do të bëheshin pleq, pleq që do të shkonin pastaj varg, si në një kortezh të dhimbshëm mortor, drejt qeparizëve të Lekëkondit e, përsëri, përsëri vogëlushë, vogëlushë të pafund që do të shkelin mbi gurët e kalldrëmeve të Qeparoit e buzë detit të kaltër, duke lexuar Historinë e shkruar nga stërgjyshi i tyre flokëbardhë, i paharruari Janko Pali …

Vasil QESARI Francë – prill 2003

POETI REBEL

nga Rami Kamberi 

Në poezinë tonë artistike me jehonën e vargut, për t’i mbetur besnik premtimit sa human po aq dhe rebel, për të zgjuar njeriun nga gjumi i kotësisë dhe për të ecur rrugës së zgjimit – vetëdijes, moteve kur njeriu thirrej i lirë, për guxim dhe qëndresë, do të duket pena e letrave shqipe – rebeli Nexhat Pustina me veprat: ZË BILBILI LULE MAJ, ZËRI NË SHTËRNGATË, MI VJEDHIN GURËT dhe KËNGËT REBELE si kurorë e gjeografisë poetike që kërkonte lirinë e humbur mes ëndrrës dhe zhgjëndrrës.

Nexhat Pustina

Cilësia e opusit letrar, me ngjyrë gjaku e djerse dhe, me vrullet rebele do t’u drejtohet lexuesve për dështimet e njeriut të kohës, njeriut të heshtur dhe brofërak, për të shmangur të keqen që e përmbyte në djepin utopisë.
Intonimi i krenarisë në poezinë e poetit Nexhat Pustina, pra, është qëndresa për një ringjallje dhe për një optimizëm me vizione që ardhmëria e shqiptarëve të mos mbetet në gojën e ujkut shekullor – robërisë, që si gjithmonë na emëronin rebel, në kuptim të njeriut të pa dëgjueshëm edhe atëherë kur fuqia e pushtuesit thirrej në paq-ë:

“Sa do të jesh në paq të thellë
Dhe në qiell të lartësohesh
Yjet e majit të quajnë rebel
S’ të japin emër të emërtohesh “

Nga vargjet e poezisë POETI REBEL, të ciklit KËNGËT REBELE që jetojnë në veprën KËNGËT REBELE, shihet qartë se moti i kohës që e jetoi poeti dhe populli i poetit, në njërën anë kërkonte njeriun – shqiptarin e heshtur dhe të nënshtruar përballë perandorisë së kuqe dhe në anën tjetër sado që njeriu – shqiptari nënshtrohej në syrin e perandorisë duhej të mbetej pa emër, qyqar dhe i nënshtruar, që në fushën e jetës të dukej vetëm – moti i kohës së kuqe – sllavizmi si shpëtimtar i njerëzimit.
Dhe, e dyta që lejon-ë vargjet të kuptojmë: se njerëzit e letrave – shkrimtarët gjithmonë shikohen si rebel, njerëz që mbeten të pa nënshtruar përballë gjuhës së forcës, që kërkojnë njeriun e heshtur:

“Sa do thellë sodit menduar
Mbledh e shpërndanë urti në shokë
Të quajnë poet të rebeluar
S’të japin emër e dashuri mbi tokë “

Poeti, duke shikuar motin e së djeshmes do t’i mbetet besnik fjalës së tij, të thënë në shkrimet e para ku i përkushtohet kohës, për ta gjetur shpresën e njerëzve që dikush i quante të pa fat dhe, jo rastësisht në poezinë QIRIU I PA TRETUR, do t’i drejtohet shpresës, që për autorin është qiri që nuk tretet kurrë:

“Ky qiri i pa tretur 
Që ndriçon dheun tonë
Është një copë diku i mbetur
E ndez dikush natën vonë“

Pikërisht për këtë qëllim, stuhia e brendshme shpirtërore e poetit sikur dëshiron ta qetësoj njeriun e tij përmes një qëndrimi mazohist. Por, duke mos e harruar që ta shpreh edhe shtjellën e qëndresës, ashpërsinë e shkëmbit që lahet nga gjaku dhe, i bënë ballë stuhisë, ky shkëmb për poetin është vetë historia e tij – shqiptarit:
“Kush mund të krahasohet me qëndresën e tij
Sa është i vjetër askush nuk e di

Zbathur e pa tesha aq fuqi ka
Në buzë e në trup mban një kala “

Kështu, edhe në poezitë e tjera poeti vepron brenda fuqisë së njeriut – shqiptarit: bukuria e fuqisë – qëndresës kombëtare e mposhtë edhe stuhinë më të fuqishme – forcën e çdo perandorie. 
Ky shkëmb për autorin nuk është vetëm gjuha e forcës, por edhe urti e njeriut shqiptarë nëpër kohë – forca e shpirtit për të gjallëruar si shqiptar mes kryqëzimeve të barbarëve. 
Urti – qëndresë, që botën shqiptare e bëri më të pasur më të nuancuar karshi popujve që jetojnë në gjeografinë e kontinentit të vjetër dhe, në vargjet e poezisë FJALA IME, poeti do ta shfaq qëndresën dhe urtinë e tij:

“Fjala ime bimë e mbjellë
Dimër verë lule çelë ….”

Për poetin njeriu shqiptar, pa varësisht prej kravateve që ka përjetuar, dhembjeve, dëshprimeve në kuptimin jetik – skamjes, zemra e tij gjithmonë do t’i përgjigjet thirrjes: për të sakrifikuar – për shtjellën e tij – ATDHEUN. 
Andaj edhe poezia e Nexhat Pustinës nga faqja në faqe vjen si shpresëdhënëse, si dritë që ndriçon rrugën për dalje nga bota e pesimizmit në botën e optimizmit, duke i dhuruar njeriut – shqiptarit edhe satisfaksionin moral për të jetuar kohën e për t’iu bashkëngjit kullës së qëndresës:

“Duket e ka të pa vdekur
Dritën në pafundësi
Sa vjen flaka në të mekur
Ndizet një fitil i ri “

Stoicizmi i njerëzve të poetit, nuk mund të kuptohet ndryshe pos dashuri ndaj tokës që i pagëzoi ose e pagëzuan. 
Në qoftë se e shikojmë poezinë me gjuhën e ngjyrës së njëanshmërisë kombëtare dhe jemi të mendimit se poezia e natyrës në fjalë, duhet të duket vetëm atëherë kur shfaqen hapur ngjyrat e theksuara kombëtare, pa figura mendimi apo lirikë e veshur me petkun e hermetizmit, lirshëm mund të themi se ngjyra e tillë e poezisë – poetit, banon mes rreshtave të çdo poezie, por, me një gjuhë që kërkon nga lexuesi t’i kuptoj kronikat figurative – ngushtësinë hapësinore që i mundësonte koha poetit për të shfaqur vrullin e ndjenjës:

“Fjala ime fjalë e rrallë
Majë thike e dalë mbi valë
Peshë e rëndë, ndjenjë e dehur
Arratisë komit i fshehur…”

Rreshtat në fjalë si rrafsh antonimi kryesisht lidhen me atë që u shkruar më lartë. Pra, vargjet në fjalë dëshmojnë se poeti Nexhat Pustina ishte rebel i kohës në kuptimin e mirëfilltë të fjalës dhe, që koha kur vepronte poeti të mos mbetej e heshtur, poezitë e tij në funksion të treguesit – guximit intelektual – manifestonin natyrën e pa kënaqësisë, përmes këtij antonimi kuptimor.
Poeti me poezitë e veprave në fjalë, nuk e sodit nga jashtë forcën e pushtuesit, por, nga brenda – me vazhdën e ironisë lirike, me natyrë indiferente dhe, kjo indiferencë e subjektit poetik, ishte e vetmja fushë e lirë që mund të vepronte poeti, me fuqinë e objektit të tij poetik.

“O dallgë ani pse më shtyp, më shtrydh e më kap
Të lutem, të lutem, jak e merrem prapë! ”
Ose:
“Kam frikë e mbyllur
Mos mbetet liria “

Në këtë imazh midis krijimit dhe vdekjes, midis pasionit dhe dëshirës të mundshmes dhe të pa mundshmes poeti shfaqet si zjarr prometeik, i cili i falet dallgës, lojës së saj shekullore vetëm e vetëm që liria të mos mbetet e mbyllur, nën kthetrat e robërisë.
Dashuria për atë që i mungonte poetit, shpirtit të angazhuar do të shfaqet edhe më hapur në poezinë KANDILI, ku poeti u rrëfehet lexuesve se si dukej një poet me shpirt të ndezur moteve të monizmit – ri-robërimit, për të vetëdijesuar njeriun e gjakut, të mos mbetet peng i utopisë – VLLAZRIM – BASHKIM:

“Unë jam kandil i vogël ndriçoj pak,
fitilin e kam në trup, po kokën drejtë,
shpirti më ri i ndezur në flak!
As që shuhet as që soset, në jetë e përjetë. “

Një poet si Nexhat Pustina, me poezinë – forcën e saj impresive, me porosinë për optimizëm dhe riorganizim, në piramidën e Historisë së Letërsisë Shqipe do të mbetet emër i skalitur – kujtesë për brezat dhe, shtjellë ku penat e letrave shqipe do të mësojnë gjuhën e rebelimit – për të thënë fjalën e tyre.