“E  DUA GAZETARINË, MË BËN TË NDIHEM NË TERRENIN TIM”

Intervistë me gazetarin Ndue Lazri,  emigrant në Itali.

Bisedoi : DRITA LUSHI

1. Përshëndetje Ndue.

   Po i lë formalizmat dhe s’po të drejtohem me“zotëri” apo “i nderuar”(që mendoj se janë e njëjta gjë).

 Kjo, duke të konsideruar koleg, me të cilin na lidh fjala e shkruar, mik me të cilin kemi shkëmbyer librat e botuar dhe mendime të ndryshme mbi krijimtarinë,  natyrisht, duke ia ditur për nder internetit, i cili na ka ofruar aq njohje sa të mos jemi krejt të panjohur për njëri – tjetrin.

 Së pari, komplimente për formën fizike. Jeni si një djalosh energjik.

-Përshëndetje, Drita. Po të mos më kishe folur me emër, do kujtoja se për formën fizike po i drejtoheshe këtij sportistit që ishte pas meje…

Por e thënë nga një poete dhe gazetare energjike dhe e hijshme, duhet konsideruar si vlerësim dhe kjo  nxit mendimin për të ardhur më shpesh në Atdhe…

   Jam i kënaqur që ndodhem këtu, në vendin tonë, pas disa vitesh mungese,  por edhe që po më jepet rasti të të shikoj e dëgjoj nga afër pas komunikimeve e leximeve internetike, apo librave të shkëmbyer, që po arrij të bashkoj zërin me figurën. Faleminderit për ftesën e një interviste spontane, po nuk e di nëse përgjigjet e mia do jenë në lartësinë e pyetjeve që do më drejtosh.

  Ardhja në vendlindje ka padyshim emocionet e veta, ashtu si edhe kuriozitetin për të parë se ç’ ndryshime janë bërë në këto vite. Ditët në vijim do më diktojnë edhe se çfarë do të bëj. Me siguri, takimet me shumë miq e kolegë japin një kënaqësi e veçantë.

2. Kthehesh në Tiranë pas 6 vitesh. Çdo njeri ka motivet e tij të ardhjes apo të largimit.

Unë dua njërin ndër motivet ose motivin e vetëm(të ardhjes)
Apo s’ ka asnjë motiv. Apo është thjeshtë një motiv vjeshte, një motiv tetori?

• Dikur tetori ka qenë muaji i letërsisë dhe arteve…Mbase mund të ishte një motiv po të kishte mbetur i tillë tetori.

Shiko, përgjithësisht emigrantët vijnë në verë kryesisht për pushime. Përfitojnë nga ajo periudhë kur  në vendet perëndimore, por edhe gjetkë besoj, pushimet marrin forcë të shenjtëruar dhe ngjyra feste.

   Unë kam ardhur më tepër për disa sebepe familjare, por edhe malli ka peshën e vet, ashtu si edhe dëshira për të kontaktuar miq e kolegë të vjetër e të rinj.

   Një takim të tillë e organizuam bashke me kritiken, përkthyesen dhe redaktoren e njohur Iskra Thoma, që kishte ardhur edhe ajo nga Italia. Një takim – koktejl, ku morën pjesë shkrimtarë e botues. Kisha emocione të mëdha tek takoja miq e shokë të mi, me të cilt ënuk shiheshim prej gati 40 vjetësh. Jeta na kishte shpërndarë kur ishim ende të rinj, të sapo dale nga bankat e universitetit, plot me ëndrra. E tani takohemi duke patur njëfarë moshe, thinja, më pak flokë, ëndrra të realizuara e ëndrra të vrara. Dialektika e jetës. Sidoqoftë ishte bukur dhe u çmallëm sadopak, duke biseduar e duke përkëdhelur veprat letrare të njëri – tjetrit.

3. Më thuaj si  po ndihesh, në Tiranë?

• Tirana është qyteti me të cilin më lidhin shumë kujtime, qyteti ku kam kryer studimet, ku kam njohur emocionet e botimeve të para në faqet e shtypit, emocionet e dashurisë së parë, qyteti ku kam punuar disa vjet, qyteti që na bën ta kthejmë menjëherë kokën nga ekrani kur përmendet emri i tij në televizionin e vendit ku jetojmë.

Kur vij në Tiranë më pëlqen të lëviz në këmbë. Me makinë nuk kam mundur të ambientohem kurrë në trafikun e zhurmshëm e kaotik, ku, tek shikon se si lëvizin të tjerët me makinë, të vjen paniku se mos vallë ke harruar rregullat e qarkullimit.

  Pastaj e shijoj më mirë Tiranën më këmbë. Kafen e parë mëngjesit herët në lokalet e bregut të Lanës, një shëtitje nga Universiteti dhe kodrat e liqenit, një kafe tjetër në Qytetin e Studentëve, ku nuk e gjej më atë romantikën e kohës sonë, zbritje në ish – rrugën e Barrikadave, në sheshin “Skënderbej”, që e gjej disi të çuditshëm me ndryshimet që i kanë bërë, ndonjë gotë raki me miq në qendër ose nga ish- blloku. Kilometra të tëra më këmbë, ku kujtimet ua heqin rëndesën hapave dhe lodhja nuk ndjehet.

   Gjithësesi Tirana të bën të ndihesh mirë.

4.- Kam dëgjuar që njerëzit flasin, ose gegërisht, ose toskërisht ose gjuhë letrare. Juve ju dëgjoj në timbër dhe në theks të lehtë verior,e me fjalë jo të pakta prej jugu.

       Ke dëgjuar për shprehjen “jam nga fshati i gruas”?

• Jam nga fshati i gruas për disa arsye. Së pari se ai “fshati” i bashëshortes sime është mjaft i bukur dhe i veçantë e ka një liqen të rrallë. Është Pogradeci, që e dua shumë si qytet, me të cilin më lidhin shumë kujtime të bukura. Së dyti ai ka nxjerrë kolosë të letërsisë si Lasgushi e Kuteli, të cilët i kanë dhënë shumë pasuri e kolorit gjuhës sonë e që imponohen me atë bukuri gjuhe. Kësisoj, vetvetiu ndonjë fjalë mbetet, si ata rubinët që i rezistojnë kohës apo edhe ndryshimit të vendqëndrimit të secilit.

Faktikisht unë jam mirditor dhe i tillë mbetem, por preferoj gjuhën letrare të shkruar e të folur dhe mundohem të respektoj normat e saj.

5. Keni punuar për gati 20 vjet si gazetar në Shqipëri, përpara se të emigronit. Disa nga momentet më të rëndësishme të jetës suaj profesionale si gazetar.

– Njëzet vjet e mbushin me shumë momente jetën e përvojën e një gazetari. Unë do kujtoja me kënaqësi organet e shtypit ku kam punuar dhe kolegët e bashkëpunëtorët e mi në rrjedhën e viteve. Ata e kanë pasuruar në mënyrë të veçantë jetën time. Rreth 18 vjet në qytetin e Shkodrës, ku fillova punën si gazetar pas përfundimit të studimeve, kanë qenë vite të bukura në një qytet me kulturë, me tradita e me humor. Puna si redaktor në gazetën lokale e pastaj si kryeredaktor i gazetës “Humor shkodran” më kanë njohur me një qytet të mrekullueshëm dhe me njerëz të mrekullueshëm, pranë të cilëve ndjehesha si në familjen time. Bashkëpunimi me teatrin “Migjeni” më afroi edhe me botën e skenës.

  Pastaj specializimi si dokumentarist pranë Kinostudios “Shqipëria e re” dhe eksperienca në realizimin e disa dokumentarëve, puna si zëdhënës i shtypit në Gjykatën e Kasacionit, pranë një personaliteti të pakorruptueshëm të drejtësisë, si Zef Brozi, përvoja e shkurtër si redaktor i faqes kulturore në gazetën “Albania”, kanë lënë mbresa të shumta në jetën time profesionale.

6. Jeton në Bolonjë, por besoj e ndiqni gazetarinë që bëhet në Shqipëri.
   Ç’ mendim keni?
   Eshtë e njëjta si para 20 vitesh të largimit tënd nga Shqipëria apo më e mirë?

Dëgjo, s’dua të më përgjigjesh si gazetar e të më humbësh nëpër labirinthe diplomacie.
E di që rrisku është, që në një përgjigje të bësh miq dhe “armiq”;

Ju zgjidhni pra: të shtoni miqtë apo të bëni “armiq”, hahaha.

-Jo, do të përgjigjem me sinqeritet e pa diplomaci, nuk besoj se ka arsye të bëj armiq. Jemi në epokën e shtypit të lirë, apo jo?

  Nuk më jepet mundësia që të lexoj rregullisht gazetat shqiptare. Se janë edhe shumë, aq shumë sa vështirë të dallosh profilin e njërës nga tjetra. Por ka raste që më bien në dorë gazeta të ndryshme dhe atëherë u hedh një sy edhe në aspektin profesional.

   Mendoj që gazetaria e sotme ka bërë hapa përpara në lirinë e të shprehurit, por shumë hapa prapa në kulturën e seriozitetin e të shkruarit, në profesionalizmin e mjeshtërinë e gazetarit. E veçanërisht mungon etika e gazetarit, serioziteti dhe rreptësia në grumbullimin e fakteve dhe verifikimin e tyre përpara publikimit. Ka shumë shkrues, por pak gazetarë të vërtetë. Jam skandalizuar një herë me një të ashtuquajtur gazetar, që merrej me kronikën, dhe stiste lajme të paqena, skandaloze e i botonte në gazetë, i nisur nga parimi që të tërhiqte vëmendjen për të shitur gazetën. E një ditë më vonë nuk e kishte për gjë të botonte përgënjeshtrimin e atij lajmi, po për të shitur gazetën.

  Gjuha e gazetave është e varfër e shpesh here aspak korekte përsa i përket drejtshkrimit. Nuk ekziston figura e korektorit letrar nëpër redaksira e gjuha shqipe masakrohet, varfërohet e shpesh herë vulgarizohet. Ka varfëri gjinish gazetareske. Të merr malli të lexosh një reportazh emocionues, një përshkrim, një fejton, një pamflet. Janë gjini që e pasurojnë gazetarinë dhe gjuhën e saj.

Shumë nga ata që shkruajnë e tjerrin llafin gjatë e gjatë derisa ia nxjerrin kokën faktit. Kjo e lodh gazetarinë. Arti i të shkruarit është arti i të shkurtuarit, ka thënë dikush. Zhorzh Simenoni, shkrimet që kapërcenin 250 fjalë, i fuste në gjininë e romanit.

  Por, këto që thashë më sipër, po i quajmë dobësi të një shtypi në rritje në periudhën e demokracisë. Kuptohet, do isha i padrejtë po t’ i fusja të gjithë në një thes apo të mohoja meritat e punën e mjaft kolegëve të respektuar e të talentuar që punojnë në shtypin e mediat shqiptare. Por mendoj se vend për qilizëm ka.

7. Kohët e fundit, ke shkruar një libër poetik, ke botuar edhe ndonjë tregim

Gazetari apo letërsi artistike?

-Profesioni im është gazetaria. Letërsinë më pëlqen ta lexoj. Mundohem t’i  ndjek edhe miqtë e mi, qoftë edhe nëpërmjet internetit, por edhe të librave që botojnë. Me që ra fjala. Të falënderoj për librat që më ke dërguar. I kam lexuar me shumë kënaqësi. Do të bëja komplimente për vëllimin me tregime, në mënyrë të veçantë, por nuk është ky vendi e momenti.

   Sa për librin tim me vjersha apo ndonjë tregim të botuar, le t’i quajmë sprovëza. Nuk jam e nuk bëhem as shkrimtar e as poet. Jam gazetar e dua të mbetem i tillë. Kam në përgatitje një libër publiçistik me shënime udhëtimi nga vizitat në qytete të ndryshme të Europës, si Parisi, Barcelona, San Pjetërburgu, Athina, Stambolli, Brukseli, Viena, Budapesti etj. Aty ndihem në profesionin tim e në terrenin tim.

8. Si është më lehtë, që një poet – prozator të bëjë edhe gazetari, apo të  jesh gazetar mund të bësh më mirë edhe poetin dhe prozatorin? Kush kalon më lehtë tek “profesioni” i njëri – tjetrit, apo gardhet janë të dukshëm , madje me gjemba?

-Do të thoja që nuk ka gardhe aq të prera, sidoqë “gjembat” që përmende ekzistojnë. Përvoja ka treguar që gazetarë të mirë janë bërë edhe shkrimtarë të mirë. Dritëro Agolli, Agim Shehu e të tjerë kanë qenë gazetarë shumë të mirë e janë bërë poetë të mëdhenj. Ismail Kadare ka shkruar shënime udhëtimi të mrekullueshme, por edhe artikuj me peshë.

  Do të thoja që gazetaria e ndihmon krijuesin në gjetjen e fakteve e motiveve nga jeta që pastaj shkrimtari apo poeti i talentuar i përpunon në laboratorin e tij krijues e i largon nga gazetaria, duke i futur në letërsi. Ndërsa nga ana e vet poeti e shkrimtari, kur merren me gazetari, i japin asaj forcë të veçantë artistike.

9. Nuk e shihni veten përfundimisht në Shqipëri?

-Tashmë po bëhen 20 vjet që jam larguar nga Shqipëria. E kam ndërtuar jetën diku tjetër, jam ambientuar, vajzat u rritën dhe u arsimuan atje, e madhja ka krijuar familjen e vet me një djalë të mirë bolonjez. Rrethana të reja, njohje të reja, një vend që më pëlqen dhe e dua. Nuk do kishte vend për të bërë deklarata mbi patriotizmin.

10. Çfarë mendimi keni për intervistat apo bisedat që tash bëhen jo në sy, por nëpërmjet internetit?

 – E shikoj thjeshtë si një përshtatje me teknologjinë e re, e cila duhet vlerësuar dhe shfrytëzuar. I japin ritëm intervistës. Një kërkesë e kohës. Tashmë bëhen edhe konferenca në distancë nëpërmjet teknikave internetike, si skype etj. Madje edhe ndërhyrje kirurgjikale në distancë të komanduara nga një kontinent në tjetrin. Janë avantazhet e teknologjive të reja.

  Kuptohet, e gjitha kjo zhvishet nga emocionet e takimit të drejtpërdrejtë e të shikimit sy ndër sy midis intervistuesit dhe të intervistuarit.

11.“Kush ka vajza, botën ka”. Këngë e bukur apo jo? E këndon Irma Libohova.

Mes tre femrash, i përkedhelur, apo i përkushtuar?

• Është pa dyshim këngë e bukur ajo e Irmës dhe thotë një të vërtetë. Pavarësisht se koncepti i dikurshëm mirditor i jepte preferencë djalit si trashëgimtar, nuk kam patur komplekse dhe vajzat kanë qenë e mbeten gëzim i përhershëm në shtëpi.

E përdorin edhe italianët: “beato tra le donne” (I përkëdhelur mes femrash). Por mendoj se di të jem edhe i kujdesshëm e i përkushtuar ndaj tyre…Por për këtë nuk më takon mua të flas…

2. Nuk e kam provuar dhimbjen e ikjes nga vendi, nga profesioni.

Pjesa më e madhe e gazetarëve, kur kanë emigruar, janë detyruar të bëjnë një punë për të jetuar së pari, dhe gazetarinë e kanë ushtruar në kohë të lirë. Kështu edhe ju.

Të grish ideja të merresh veç me gazetari? Të pengon puna e përditshme të bësh gazetarin?

 -Unë e kam provuar atë dhimbje për të cilën fole. Nuk ka qenë e lehtë. Por ishte një zgjedhje e bërë me koshiencë. Për të cilën nuk jam penduar. Më ka munguar profesioni për shumë vite. Pastaj, për fat të mirë erdhi epoka e internetit. U krijuan lidhjet si me magji, me miqtë, me kolegët e hershëm, me redaksitë, me shtëpitë botuese. Bashkëpunoj rregullisht me disa gazeta në Shqipëri, Greqi, Amerikë, kemi Lidhjen e Gazetarëve Shqiptarë në diasporë ku publikojmë materiale e shkëmbejmë mendime mes kolegësh. Pra, edhe pse në Itali bëj punë tjetër, kur kthehem në shtëpi pranë kompiuterit ndihem plotësisht në profesion.

 Puna e përditshme më ka ndihmuar të njoh shumë mirë Italinë, nga jugu në veri. Është pa diskutim ndër vendet më të bukura në botë, ku një gazetar apo dashamirës i artit e kulturës ka çdo ditë e në çdo hap ku shkel, mundësinë të zbulojë e shikojë gjëra të reja. Kjo jep shumë edhe në aspektin profesional.

3. Ndihesh mirditor, shkodran, pogradecar, Italian, shqiptar, apo pak nga të gjitha?

-Mirditor, pa asnjë hezitim. E dua vendlindjen time dhe krenohem me faktin e të qënit mirditor.

  Por, pse ta mohoj? Jam edhe qytetar i Republikës italiane dhe më jep jo pak kënaqësi ky identitet i ri.

4. Beson në Zot apo në Dashuri?

 – Në shkrimet e shenjta thuhet: Zoti është dashuri. Nëqoftëse e marrim ekuacionin të barazvlershëm atëheherë: Dashuria është Zot. Besoj në Dashurinë.

15. Unë mendoj, që një gazetar, të shkruajë, të zhbirojë, zbulojë dhe publikojë duhet të jetë pak mosbesues në ato çka sheh dhe vrojton.
Ç’ lidhje ke me sinqeritetin?

  – I re pak nga Kina për të dalë tek sinqeriteti…

 Ajo që the lidhur me mosbesimin ka një të vërtetë. Nuk është çështje skeptiçizmi, por profesionalizmi. Në teorinë e gazetarisë na mësonin që një fakt duhej ta verifikonim në dy – tre burime të ndryshme për t’ u bindur në vërtetësinë e tij. Ky është seriozitet profesional.

  Gazetarë të mëdhenj kanë rrëzuar qeveri e presidentë me forcën e fjalës dhe padiskutueshmërinë e fakteve të publikuara.

   Përsa i përket sinqeritetit…Jam i sinqertë nga natyra e mbase ndonjëherë më shumë se duhet. Kjo, ngaqë i dua njerëzit dhe besoj lehtë, jo nga mendjelehtësia, por nga dashamirësia. Megjithatë  nuk pendohem.

6. E mendon vdekjen ndonjëherë?

  -Mendoj se është diçka e natyrshme me kalimin e moshës. Sa je i ri, të duket vetja i pavdekshëm e vdekja si një fenomen që ka të bëjë me këdo tjetër, por jo me ty. Pastaj, kur i kalon të pesëdhjetat mendimi për të mëson një shteg tinzar e vjen here pas here pa të pyetur.

   E kam menduar për herë të parë para 17 vjetësh kur bëra një aksident me makinë në Rimini. Nuk u tremba, çuditërisht. Mbase ngaqë nuk pata kohë, sepse ndodhi aq papritur. Nga që puna ime është e tillë që bëj çdo ditë 200 – 300 km me makinë, që nga ai çast i them vetes: kujdes në rrugë, se çdo ditë që del, mund të jetë e fundit…

7. Kush mund të bëhet gazetar?

– Nuk besoj se më takon mua të jap definicione për këtë.

-Ja,  për shembull ti, ke profesionin farmaciste, je poete dhe prozatore, por nga mënyra se si i ke ndërtuar pyetjet, tregon se ke stofë për gazetare.

8. Që të zhvillosh një intervistë ose bisedë me një person mendon se duhet ta njohësh deri diku jetën e tij?

 -Është kërkesë themelore. Nëse e njeh jetën e personit që interviston, atëherë je ti që e drejton me kompetencë intervistën, e fut në kanalet që dëshiron, i zbulon lexuesit ato anë të jetës së personazhit që do ti, madje duke e befasuar edhe vetë personazhin. Nëse është një intervistë me tendenca negative, atëherë di edhe t’ i ngresh “gracka” personazhit që të vjelësh atë çka do ti. Në të kundërt intervista

bëhet si e përgjumur dhe intervistuesi mbetet i varuar nga ajo çfarë do të thotë me vullnetin e tij i intervistuari.

19.Cilat kanë qenë ndër momentet e veçanta, ose pikante që mbani mend nga karriera juaj gazetareske në Shqipëri?

• Mund të jenë shumë, por po përpiqem të sjell ndërmend ndonjë.

Kam patur emocione të veçanta kur kam bërë intervistat e para në gjuhën italiane, me ish ambasadorin Italian në shqipëri, Torquato Cardilli dhe regjisorin e njohur Italian Gianni Amelio kur realizoi në vitin 1990 filmin “L’ America” për ikjet masive të refugjatëve shqiptarë në Itali…

  Kurse nga vendi…  Isha ende student në degën e gazetarisë kur gazeta “Zëri i rinisë” më ngarkoi të bëja një shkrim për këngëtaren Zeliha Sina, që sapo kishte kënduar këngën për Vojo Kushin dhe që kishte për kohën një sukses të madh. Aty kam provuar emocionet e para në profesion, pavarësisht se kisha botuar në gazeta që gjatë viteve të gjimnazit.

Po kjo gazetë, me rastin e një përvjetori të Kongresit të Helmësit, më dërgoi të bëja një intervistë me një veterane pjesëmarrëse në atë kongres. Delegatja ishte Nefo Myftiu, bashkëshortja e ish-kryeministrit, Manush Myftiy. Ajo në atë kohë ishte drejtoreshë e ndërmarrjes artistike “Migjeni” në Tiranë. Unë nuk e dija që redaktorët e gazetës kishin refuzuar të shkonin ta intervistonin, (këtë e mësova më vonë), sepse ajo njihej si një njeri shumë i rreptë, e vështirë në komunikim e që mund të nxirrte telashe. Kryeredaktorja, Luçie Doçi, më thirri dhe ma ngarkoi atë detyrë e unë e mora natyrshëm si çdo shkrim tjetër. Me sa duket, veteranja, meqë iu duka ende gazetar në vezë më priti me dashamirësi, më ofroi kafe në zyrën e saj, më krijoi atmosferë dhe iu përgjigj me buzëqeshje pyetjeve të mia. Pas dy ditësh, kur doli gazeta, ajo mori në telefon kryeredaktoren, duke bërë përgëzime për shkrimin dhe për autorin. Padyshim ishte një sodisfaksion në aspektin profesional.

   Kurse një rast tjetër ka nota komike. Po intervistoja kryetarin e kooperativës bujqësore të tipit të lartë të Dajçit në Shkodër për rendimentet në kulturën e orizit. Po bisedonim në mensën e kooperativës. Ishte kohë dreke. Përballë kisha një tip që po hante një pilaf që nxirrte avull të ngrohtë. Pikërisht në atë moment unë i drejtohem kryetarit me pyetjen:-Sa kuintalë pilaf keni marrë për hektar? (doja ta pyesja sa kuintalë oriz). Për fat të mirë ai e mori si batutë dhe tha: Po t’ i shtojmë edhe ujin bëhen shumë… Kurse un isha skuqur i tëri…

20. Çdo të thotë të jesh nga Mirdita?

 -Do të thotë shumë. Është një zonë ku jo rrallë edhe të vegjëlit janë në gjendje të maten me të moshuarit në urti. Më ka mbetur një mendje një moment nga një dasëm, kur unë isha në moshën 10 vjeç. Kisha shkuar në këmbë të tim eti e për këtë më radhitën ndër burra. Kur hymë në odën e burrave, ai që na printe përshëndeti: – Si ini  (jeni) burra? Ata që ishin në odë u ngritën në këmbë dhe u përgjigjën: -Burrat po vijnë…

  Delikatesë që do e kishte zili çdo formulë protokollare salloneve mondane.

1. Për ç’arsye do ktheheshit përfundimisht në Shqipëri?

 Deri tani nuk kam ndonjë arsye bindëse. Mendoj se jam mirë në Itali.

2. Cili ishte mendimi i parë, kur hipe në avion dhe more rrugëtimin drejt Tiranës?
   -Që ishte hera e parë që vija në vendin tim si qytetar i huaj.

23.Çfarë do të rëndojnë më shumë në kthim…

Dhuratat… apo kujtimet?

-Për dhuratat nuk kam menduar akoma, megjithëse do ketë.

Kujtimet, pa dyshim. Të shumta dhe të bukura.

Ndër to dhe kjo intervistë.

Faleminderit.

Bisedoi,

Drita Lushi,tetor 2014

Ilire Zajmi: Gazetarinë e kam profesion, Letërsia është dashuria ime 

Ilire Zajmi është nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Dhe jo vetëm kaq! Ajo ështëgazetare, shkrimtare, përkthyese e studiuese.
Ka studiuar drejtësinë.Magjistre e shkencave të gazetarisë e komunikimit masiv.Jeton në Prishtinë dhe aktualisht punon në Radio Televizionin Publik të Kosovës ( RTK), gjithashtu edhe korrespondente e Agjencisë italiane të lajmeve, ANSA .
Profesoresha e gazetarisë ështëautore e përmbledhjeve me poezi: “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, shtëpia botuese Corpos Editora, Portugali (2011), ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014).
Autore e romanit “Fashitja e ëndrrave rebele” Prishtinë (1996), librit publicistik bashkë me gazetarin italian Filippo Landi “Un treno per Blace” botuar në gjuhën italiane nga shtëpia botuese la Meridiana në Itali (1999); “Një tren për Bllacë”, shtëpia botuese Saga Prishtinë (2011), librit studimor në fushën e gazetarisë “Pamjet televizive dhe realiteti” shtëpia botuese Rozafa , Prishtinë (2011). Autore e romanit “Era” botuar nga shtëpia botuese ” Bota Shqiptare” Tiranë 2014.
Ka sjellë në shqip nga gjuha italiane, së bashku me Anton Nikë Berishën, poetin italian Giuseppe Napolitano.
Shkrimtarja dhe Studiesja e njohur Ilire Zajmi ështëprezantuar edhesi autore në revista letrare e antologji ndërkombëtare.
Poezitë e saj janë përkthyer në disa gjuhë të botës si anglisht, frëngjisht, italisht, portugalisht, rumanisht, në gjuhët malazeze, kroate, boshnjake, etj.
Pjesëmarrëse në festivale ndërkombëtare të poezisë.Fituese e çmimit “Ventennale” në konkursin ndërkombëtar për poezi në Milano të Italisë, 2011. Fituese e çmimit të parë për poezi në manifestimin “Mitingu i Poezisë” edicioni i 49 në Gjakovë, maj 2013.
Anëtare e PEN qendës së Kosovës dhe asociacionit Poetas del Mondo (Shkrimtarët e botës).
Koordinatore e festivalit ndërkombëtar “Britma e gruas” etj.

Bisedoi:Raimonda MOISIU/

-Jeni nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Kalimi juaj i sukseshëm nga juriste në gazetare e më pas në poete e romanciere. C’mund të na thoni si filloi karriera tuaj letrare? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

ILIRJA: Të bëhesha shkrimtare kam ëndërruar si fëmijë. Kam botuar vjershat e para në moshë fare të njomë. Studimet në fushën e jurisprudencës vetëm se pasuruan njohuritë e mia dhe më ndihmuan shumë në udhëtimin që kisha nisur drejt botës së madhe të librit. Me gazetari fillova të merrem kur isha studente, mirëpo shpirtin e kisha gjithmonë te poezia.
Prandaj studimet, profesioni i gazetares dhe pasioni për të shkruar , të gjitha kanë një emër: dashurinë për letërsinë, artin, të bukurën. Është një udhëtim i projektuar gjatë, i cili më sfidon , më jep kënaqësi, më merrë shumë energji, por edhe më përmbush shpirtërisht si asgjë tjetër.
E kam thënë gjithnjë gazetarinë e kam profesion, letërsinë dashuri.

-Ju jeni poete. Qindra vargje poetike dhe disa vëllime me poezi. Po citoj disa tituj të vëllimeve me poezi ; “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014), dhe bashkëautore në antologji kombëtare e ndërkombëtare. C’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?

ILIRJA: Librat e botuara flasin me gjuhën e tyre. Secili libër i botuar në Kosovë apo jashtë është një aventurë e re letrare, përvojë në vete.Për secilin varg e secilën fjalë, duhet shumë punë, sakrificë e kohë.Letërsia është kërkuese, ashtu si fryma e ajri që thithim. Më pëlqen të mos ndalem, të jem vazhdimisht në kërkim të motiveve të reja, të hapësirave të reja letrare..
E bindur se librin më të mirë akoma se kam shkruar, vazhdoj të punoj me përkushtim e ambicie në rrugën që kam nisur.Sukseset vijnë më pas, e nuk mungojnë.

-Cili është elementi më i rëndësishëm dhe interesant për të shkruar një libër të suksesshëm me poezi?

ILIRJA: Temat që trajton, gjuha që përdor, vargëzimi , stili origjinal por mbi të gjitha talenti. Pa pasur talentin, të tjerat janë kot.

-Cfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të vecantë kur ju shkruani poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?

ILIRJA: Më inspirojnë gjërat e thjeshta të jetës, gjërat për të cilat shpesh harrojmë se ekzistojnë. Më inspiron vazhdimisht jeta, dashuria por edhe vdekja. Kur shkruaj diçka që më ngjason e mirë, ndjehem pezull, si të jem në ajër.

-Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

ILIRJA: Nuk kam vend të preferuar. Mbaj gjithmonë me vete laps e letër. Vendi është irrelevant.

-Cfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

ILIRJA: Muza është hyjni, është trill i perëndive. Mister.

-Ju keni një aftësi të pabesueshme të stilit tuaj poetik, që dëshmon gjithnjë e më shumë se jeni ndër poetet e shquara të letërsisë shqipe. Kur ju shkruani një poezi, cila është pjesa më e vështirë; shtjellimin e elementeve me modelet e fjalës që e përbëjnë, muzikaliteti i vargjeve, strofës, kadenca, ruajtja e rimës, metaforat, figurat artistike, vargjet e lira… Ku qëndron forca e inteligjencës tuaj;është ambicje sfidë apo të dyja bashkë?

ILIRJA: Të shkruarit është magji. Kur hedh vargjet në letër, e analizoj a i kam thënë ashtu si i kam menduar. Shpesh shkruaj në disa variante, derisa poezia merrë formën me të gjitha finesat artistike.Ndodh që edhe atëherë të kërkoj më tepër nga vetja.

-Ju shkruani poezi lirika dashurie “të pastra dhe të drejtpërdrejta në të shprehur” –dhe vërtet jeni nga poetet e rralla që me vargjet tuaja shpërthyese ilustroni dashurinë njerëzore. Si ja arrini ta bëni këtë?

ILIRJA: Dashuria është esenca e ekzistencës njerëzore. Ajo që na fisnikëron shpirtin e plotëson jetën. Nëse nuk do shkruaja për dashurinë, se besoj se do të shkruaja fare.

-Cfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar, intelektual e social?

ILIRJA: Realiteti që jetojmë, koha dhe rrethanat, padrejtësitë. E mira dhe e keqja që përjetojmë në botën tonë. Të mos ngresh zërin kundër këtyre dukurive, dmth. të pajtohesh me to.

-Ju përvecse poete jeni romanciere dhe publiciste. A i shihni këto zhanëre si sfidë?

ILIRJA: Poezia është religjioni im. Prozën e shoh si një zhanër ku jam sprovuar më pak dhe synoj të vazhdoj. Ndërsa sa i përket publicistikës, me librin e botuar në Itali “Një tren për Bllacë” kujtoj se ia kam dalur ta sfidoj veten me sukses.

-Cila është sfida për të shkruar një roman? Zhanërin e romanit e “bëtë ju të vinte të ju”, apo është preferenca tuaj?

ILIRJA:Proza është zhanër që pak e kam lëruar deri më tani. Është preferencë imja që t’i rrekem këtij zhanri me seriozitet.

Kur ju shkruajtët romanin “Fashitja e ëndrrave rebele”(1996) dhe këtë vit romanin “Era” (2014), të vlerësuara ndjeshëm nga kritika e kohës, dhe këto vepra nuk janë fantazi, por është bota e brendëshme njerëzore.Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë;burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

ILIRJA: Romanet që ju përmendi shtellojnë ngjarje reale, romane për “kohën e thyer” siç u vlerësua në një shkrim të botuar. Janë ngjarje e personazhe nga jeta reale.Një histori dashurie, e vendosur në një periudhë historike, në Kosovën e viteve 90’.
Historia e dashurisë mes Erës e Butrintit, personazheve kryesore është vendosur në sfondin historik të kohës që i përket. Nëpërmjet tyre dhe fatit të personazheve të tjerë, jipet një tablo e qartë e jetës politike dhe sociale në Kosovën e asaj periudhe: instalimin gjithnjë e më shumë të terrorit serb, papunësinë, pasigurinë për të ardhmen, shpërnguljet masive drejt perëndimit, dilemat e shumta mbi të ardhmen, arrestimet dhe pushimet masive nga puna, etj. Pra, çdo element i asaj periudhe, është dhënë me vërtetësi në faqet e romanit.
Natyrisht se historia e dashurisë dhe emrat e personazheve janë të trilluara, por ngjarjet janë frymëzuar nga realiteti të cilin vetë e kam jetuar në ato vite të vështira për të gjithë.
Në librat e mi, realiteti dominon.

-Ju shkruani mrekullisht e mjeshtërisht në lidhje me personazhet komplekse dhe dilemat morale të cilat përballen me të metat dhe të mirat e tyre në shkallë të ndryshme. A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel mbi përvojën jetësore?

ILIRJA: Po sigurisht. Libri publicistik “Një tren për Bllacë” i botuar në Itali në vitin 2009, ndërsa në Kosovë në vitin 2011, është libër ku rrëfej përvojën time si gazetare gjatë luftës në Kosovë. Aty e kam përshkruar Iliren si personazh, që rrëfen përvojën e saj jetësore bashkë me shumë karaktere të tjera që e përjetuan luftën në Kosovë.Të njëjtën gjë bën edhe bashkëautori i librit Filippo Landi.

-A keni menduar ndonjëherë për t’i shkruar skenar filmi? A do të jeni në gjendje ta bëni atë?Dhe po qe se provoni ta bëni atë, c’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Pra shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?

ILIRJA: Shumë vepra të sukseshme janë xhiruar edhe si filma. Ka edhe shkrimtarë që bëjnë skenare filmash. Jam autore e disa dokumentarëve televizivë. Të jesh shkrimtare e të bësh skenarë filmash, duke njohur edhe teknikat e punës është një mrekulli.

-Znj.Ilire, jeni edhe përkthyese, dhe së bashku me përkthyesin Anton Nikë Berisha, keni përkthyer poetë më famë botërore, si poetin italiani, Giuseppe Napolitano, nga italishtja në shqip . Cfarë ju ka shtyrë t’i përktheni poezitë e tij?Cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në përkthimin e tyre?

ILIRJA: Përkthimi është art, rikrijim. Të përkthesh poezitë e Napolitanos ishte e vështirë por njëkohësisht edhe kënaqësi , të sjellësh një mik të madh të shqiptarëve në gjuhën shqipe. “Përshpëritje e hënës” është një poemë shumë e veçantë, e shkruar me pasion dhe vargëzim specific.

-Teoritë e përkthimit janë trajtuar më të konsiderueshme për kohën tonë. Në arkivin tuaj krijues poetik kini disa vëllime me poezi të përkthyera në disa gjuhë të huaja.A e ka nxitur përkthimi i tyre ndjenjën tuaj të krijimtarisë, intensitetin dhe kërkesat në artin e të shkruarit?

ILIRJA: Më pëlqen të përkthej autorë sidomos nga letërsia italiane. Njohja e gjuhëve të huaja dhe përkthimi të hapin dritare të reja komunikimi me botën e letërsisë së atyre gjuhëve.Lexoj e përkthej në disa gjuhë dhe kjo më inspiron dhe më jep mundësi të pakufishme të përcjell kah shkojnë tendencat në letërsinë moderne, e të bëhem pjesë e pashmangshme e tyre.

-Ju keni gjithashtu edhe karrierë të admirueshme- në gazetarinë e komunikimit masiv. Aktualisht punoni në Radio Televizionin publik të Kosovës ( RTK). Si mendoni a është domosdoshmëri ngritja e një bordi letrar apo miratimi nga kritika e kohës për botimin e një libri?

ILIRJA: Fakti se më shumë ka shkrimtarë se lexues, tregon se libri duhet të kalojë nëpër disa filtra para se të botohet. Mirëpo edhe bordet letrare dhe kritika e kohës janë mekanizma të diskutueshëm, pasi dominohen nga grupe klanore, të interesit etj.
S ‘kam dyshim se gjithçfarë librash pa asnjë vlerë botohen çdo ditë, por jam e bindur se ata me vlerë gjejnë rrugën e tyre të suksesit.

-Në cdo lloj karriere –nënkuptoj karrierën tuaj në letrat shqipe dhe në botën e artit, keni pasur zhgënjime? Cilat kanë qenë uljet dhe ngritjet gjatë ushtrimit të saj?
–
ILIRJA: Jam e vetëdijshme se rruga që kam zgjedhur është e gjatë, e mundishme, me plot të papritura. Nuk është rrugë e shtruar me lule.Më e rëndësishmja është të zgjedhësh rrugën në të cilën rrallë shkohet. Ato që e përcjellin këtë rrugë kanë fare pak rëndësi.

-Jeni vlerësuar pozitivisht dhe admirueshëm nga kritika e kohës në Europë, Ballkan por edhe më tej në SHBA-s? Cili është miratimi kritik për ju në Shqipëri?

ILIRJA: Jam prezantuar në disa antologji në Europë, SHBA e gjetiu në botë. Përgjithësisht veprat e mia janë pritur mirë, dhe janë vlerësuar me nota pozitive.E vlerësuar si poete moderne e guximshme e herë herë rebele.

Pse shkruani?A keni disiplinë në të shkruar?E përfytyroni veten pa shkruar ndonjëherë?

ILIRJA: Shkruaj sepse ekzistoj. Nuk mund ta projektoj ekzistencën time ndryshe, veçse si dikush që ka pasion shkrimin.Kur filloj të shkruaj, di të jem e përkushtuar. Por di të jem edhe shumë rebele dhe e padisiplinuar.Kur nuk shkruaj ndihem bosh.Më bëhet vetja e huaj dhe e largët.

-Si shkrimtare, poete, esseiste, publiciste dhe juriste- cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë` në Kosovë?

ILIRJA: Kombi dhe vendi im po përjeton një kohë të vështirë 15 vite pas përfundimit të luftës. Varfëria, korrupsioni, mungesa e lirisë së shtypit , moszhvillimi ekonomik , degradimi shoqëror ka pllakosur Kosovën, vendin më të izoluar në Europë, të katandisur në mjerim politik e ekonomik. Ky vend duhet të ndryshojë kursin e politikës, të zgjedhë njerëz të moralshëm e të dinjitetshëm për ta udhëhqur. Të ringjallet kulturalisht.Të dal nga hiri ku është zhytur nga keqqeverisja e një klase politike që ka zaptuar shtetin. T’i kthehet respektimit të vlerave identitare , trashëgimisë e kulturës kombëtare. Të mbrojë interesat e vendit e të popullit të saj.
Kosova duhet të gjejë forcë e të shpërthejë këtë gjendje tmerri, sa nuk është bërë tepër vonë.

-Projektet tuaja në të ardhmen?Cfarë iu ka mbetur peng?

ILIRJA: Të shkruaj një libër që do të lakmonte secili lexues t’a ketë në bibliotekën e tij. Të përkthehem në disa gjuhë në të cilat akoma s ‘jam përkthyer.

-Cili është ndryshimi ndaj të cilit kemi nevojë qoftë si individë ashtu edhe si shoqëri njerëzore?

ILIRJA: Të ndryshojmë veten, të bëhemi më human ndaj tjetrit. Të falim më shumë dashuri. Si shoqëri njerëzore të këndellemi nga letargjia që na kapluar tash e sa kohë. Të mos bëhemi pjesë e së keqes, injorancës e pre e mashtrimeve.

-A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot? Ç’ mund t’u thoni kritikëve të sotëm?

ILIRJA: Jo. Kritika e mirëfilltë pak kultivohet. Kritikët duhet të jenë të besueshëm, profesionist në atë që thonë, të mos shkruajnë me porosi. Kritika thjesht duhet të kryejë punën e saj , pa u ndikuar.

-Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare dhe botuese?

ILIRJA: Familja ime dhe miqtë e mi më mbështesin e më japin forcë për gjithçka.

-Mesazhi për shkrimtarët e poetët e rinj….

ILIRJA: Shkrimtarët e rinj të guxojnë, të thyejnë stereoptipet, të sfidojnë kreativitetin për të dalur para lexuesve. Të besojnë në artin e shenjtë të fjalës dhe të punojnë shumë për të ndërtuar emrin.

Faleminderit!

BISEDË ME GAZETARIN E DY KOHËVE

Përveç gazetarisë, Fiqiri SHAHINLLARI është autor i librave: “Jeta ime, disa kujtime”,Studimin shkencor ” Brega dhe shpresa” librat ”Lis ne shkëmb” , “Kushtrimi i gjakut”. “Seriozitet me buzeqeshje”, “gjaku i Trendafilit”, “Brezargjendta dhe Dushklisi i shenjte” dhe i fundit” Dhembi”/

Nga Raimonda MOISIU/

 
Ka lindur në fshatin Floq të Korçës, më 14 qershor 1945.Eshtë një fshat i spikatur për traditat atdhetare, intelektuale e patriotike, bashkëfshatar i avokatit e shkrimtari Kristo Floqi . Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse shtatëvjecaren në Kamenicë dhe të mesmen në qytetin e
Korçës. Në ato vite, aktivizohet në rrethet kulturore e letrare, duke shkruar në gazetat “Pionieri” e “Zëri i Rinisë”. Më tej, gazetari dhe publicisti Fiqri Shahinllari vazhdon studimet dhe diplomohet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë (sot: Universiteti Bujqësor). Njëkohësisht, në atë kohë, krahas saj ndiqte degën e gazetarisë, në Fakultetin Juridik të Universitetit të Tiranës. Studimet e larta i mbaroi në vitin 1968. Në vjeshtën e atij viti emërohet redaktor në gazetën e përditshme “Bashkimi” përgjegjës në revistën mujore “Bujqësia Shqiptare”. Me pas transferohet në Ministrinë e Bujqësisë e Ushqimit Gjatë viteve të punës në shtyp, ka lëvruar të gjitha gjinitë e gazetarisë dhe publicistikës. Ka qenë një ndër krijuesit e Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë. Aktualisht, është anëtar IFAJ (International Federation of Agricultural Journalists) Që nga viti 2003, jeton familjarisht në Vashington DC, pranë fëmijëve. Ka botuar libra publicistikë, artikuj të shumtë në shypin e kohës.Eshtë autor i “Jeta ime, disa kujtime”,Studimin shkencor ” Brega dhe shpresa” librat ”Lis ne shkëmb” , “Kushtrimi i gjakut”. “Seriozitet me buzeqeshje”, “gjaku i Trendafilit”, “Brezargjendta dhe Dushklisi i shenjte” dhe i fundit” Dhembi”/

-Z.Shahillnari,para së gjithash, ju falënderoj shumë për kohën tuaj të vlefshme që ia kushtoni intervistës . E, pra, pyetja e parë, që unëdëshiroj t’u bëj, është: Jeni publicist dhe intelektual. Çfarë përgjegjësie ndjeni ju, në një vend si Shqipëria?

 
-Oh, qe me pyetjen e parë e nise me “përgjegjësi”… Si të të them?Kam qenë gazetar edhe në sistemin diktatorial edhe në demokraci. Jam përpjekur të bëja detyrën në mënyrën më të mirë të mundshme. Brenda kornizes, që lejonte koha, synoja të prekja “telat e zemrës” te lexuesit e gazetës “Bashkimi”, ku unë punoja. Tani, kur kam marrë rrugën e pleqërisë, përgjegjësia ime si gazetar evidentohet lehtë: Mund të shkruaja më shumë kritika, fejtone, vëzhgime etj, edhe pse kudo te rrethonte ndrydhja e autocensura. Unë e dija se, ashtu si relievi, edhe shoqëria shqiptare është shumë e larmishme.Ka njerëz, që kanë etje për të vërtetën, por ka edhe “roje”, që këtë të vërtetë nuk e lenë të dalë jashtë.
Koha dhe sistemi nuk kthehen prapa, por ama me mendje mund të hysh brenda dhe të gjykosh punën tënde, atë që ke bërë dhe atë që duhej të bëje. Natyrisht, me shkrime gazete nuk mund ta rrëzoje sistemin, por në një formë ose tjetrën mund të sinjlizonje lart udhëheqjen, duke u treguar se, fjala vjen, si mund ta realizonin normën kooperativistët dhe punëtorët e tjerë të bujqësisë, të cilët e bënin tokën qilizëm me bel dhe hanin bukë me sherbet(ujë me sheqer, të përzjerë me narden). Si mund t’u tufëzoheshin delet lumjanëve, kur këto bagëti të imta ata i kishin “fabrika” qumështi e leshi dhe, bile, ata këto bagëti i vlerësonin edhe si “doktorë”?
Si intelektual, përgjegjësia ime vetjake bëhet “pronë” e përbashkët e të gjithë intelektualëve tejërë shqiptarë, të cilët nuk u lodhën kurrë së menduari e punuari për lartësimin e ndërtesës së ëndërruar.Por ajo, tashmë, është rrëzuar tërësisht, duke sjellë njëkohësisht zhgënjime të mëdha.Pra, si intelektual jam edhe unë “bashkëfajtor dhe bashkëvuajtës”.

– Mund të na tregoni diçka rreth vetes suaj, arsimimit, për interesat dhe përvojat e punës, në të kaluarën?

 
-Kam lindur në fshatin Floq të Korçës, më 14 qershor 1945. Shkollën fillore e kreva në vendlindje, kurse shtatëvjecaren në Kamenicë dhe të mesmen në qytetin e Korçës. Në ato vite, jam aktivizuar në rrethet kulturore e letrare, duke shkruar në gazetat “Pionieri” e “Zëri i Rinisë”. Më tej, i vazhdova studimet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë (sot: Universiteti Bujqësor), për katër vjet e gjysëm. Njëkohësisht, në atë kohë, ndiqja pasditeve, në dy vjet radhazi, degën e gazetarisë, në Fakultetin Juridik të Universitetit të Tiranës. Studimet e larta i kreva në vitin 1968.Në vjeshtën e atij viti u emërova redaktor në gazetën e përditshme “Bashkimi”.Aty isha i ngarkuar me çështjet e fshatit e të bujqësisë dhe bëja pjesë në kolegjiumin e redaksisë.
Në këtë gazetë e vazhdova punën deri në vitin 1985, kur më caktuan përgjegjës në revistën mujore “Bujqësia Shqiptare”.Pas dhjetë vjetësh, pra kur në Shqipëri përjetonim proceset demokratike, më transferuan në Ministrinë e Bujqësisë e Ushqimit.Me nismën time, ai dikaster botoi “Buletinin Informativ” për shoqatat e përdorimit të ujit.
Gjatë viteve të punës në shtyp, kam lëvruar të gjitha gjinitë e gazetarisë dhe të publicistikës.Po kështu, kam qenë një ndër krijuesit e Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë.Aktualisht, jam anëtar IFAJ (International Federation of Agricultural Journalists).
Që nga viti 2003, jetoj familjarisht në Vashington DC, ku janë me punë dhe djali e vajza jonë.

– Nga jetëshkrimi tuaj kuptojmë se kini botuar disa libra. Ç’mund të na thoni përkitazi me tematikën dhe ngjarjet e figurat, që jupërshkruani, për të publikuar punën dhe veprën e tyre?

 
-Siç thashë, e gjithë veprimtaria ime është gazetaria. Libra let5rare kam shkruar pak. Ca të botuara, ca të pa botuara. Në vitin 1970 përgatita një vëllim me tregime, me titullin: “Tregimet e Rinisë”. Atë vëllim nuk e çova për botim.Nuk isha i bindur, nëse kisha “qullosur” gjë. Atë vëllim e kam të shkruar me makinë shkrimi” Oliveti”,por kam “frikë” t’i hedh ndonjë sy. E di që e kam shkruar “me zë të ulët”. Them me vete: “Sikur të kenë sy ato fletë të zverdhura nga koha, me siguri, do të shikonin fytyrën time të bërë lulëkuq nga turpi. Kam frikë se do t’i marr tregimet e do t’i hedh në kosh. Pra, le të “flenë” në paqe, atje ku janë, në sirtar!
Shumë kohë më vonë, në vitin 2002 përgatita studimin me titull: “Brenga dhe Shpresa”, ku, siç duket edhe nga titulli, përshkruhet brenga e fshatarësisë, nga që u prishën kooperativat dhe ndermarrjet bujqësore, pas vitit 1990 dhe, gjithashtu, shpresa që u lindi atyre për ndërtimin e kapitalizmit në fshat.
Edhe ky studim ndodhet ne sirtar, për mungesë fondesh për botimin e tij. Nga viti 2005 deri në vitin 2013, kam botuar disa libra: njëri me titullin : “Jeta ime, disa kujtime”, tjetri ”Lis ne shkëmb” deri tek d i fundit “Dhembi””. Tematika e “Lisit…”është malli për vendlindjen.Atje përshkruhen, veç të tjerave, figura të spikatura e atdhetare, si Rushan Beu, i cili ishte mik shtëpie i Qemal Ataturkut, avokati e shkrimtari Kristo Floqi e vëllai i tij Thanas Floqi, ish-firmëtari i aktit historik të Shpalljes së Pavarësisë më vitin 1912, në Vlorë.
“Kushtrimi i gjakut”, në një farë mënyre, mbështet idenë e Xhek Londonit, i cili shkruan se kushtrimi i gjakut është kushtrimi më i fortë.Në qendër të librit është një fis i tërë, ai i Iljazëve, në fshatin Boshanj të Kolonjës, fis patriotësh e të fisshëm, me njerëz krenarë, por edhe fis hallemadh. Një pjesëtar i tij, Muharremi u anatemua dhe u burgos dy herë në sistemin komunist. Pjesa e dytë e këtij libri ka edhe shkrime gazetareske, po edhe nje tregim, që së bashku lidhen organikisht me titullin e librit.Te mos zgjatem per librat e tjere se merzisim lexuesit.

– Ju lutem, na tregoni diçka më tepër për punën e botimet tuaja . Si arritët të përuroni dy libra brenda vitit 2010?

 
Jo, e kini gabim.Në shtator të vitit 2010 kam botuar vetëm librin “Kushtrimi I gjakut”, i cili, si ide, lindi befasisht.Në fillim të korrikut 2010, më takoi një i njohuri im dhe më propozoi që të shkruaja një monografi letrare për fisin dhe familjen e tij e sidomos për të atin, Muharremin. Ku më rrihte mua mendja dhe ku e kishte hallin ky, Tekiu. “Hane Shan, hane Bagdat!”-thashë me vete.Sepse unë isha përgatitur të botoja një vëllim me tregime, që i kisha shkruar në Amerikë.Më duhej të hidhja në letër edhe nja dy-tre tregime, që më lëviznin nëpër kthinat e kujtesës sime dhe pastaj, me të parë, me të bërë, mund të gjeja ndonjë sponsor. Fitoi propozimi i mikut tim. Ti e di, Monda, se e provon vetë “histerinë” e krijimit letrar.Kur të kap “amoku” krijues, s’di ku të futesh. O i hedh në letër ato, që të lëvrijnë në tru, o rashë e vdiqa, ndryshe të prishet rehati e s’të kapë as gjumi. Në krye të tre muajve, u shkrua monografia që ze më shumë se gjysmën e librit, prej dyqind e ca faqesh.Kusuri u plotësua me disa shkrime të tjerë, që lidhen, siç e thashë, organikisht me shkrimin kryesor.
Vëllimi me tregime po preiste sponsorin. Po preste edhe titullin përfundimtar I cili me vone u quajt: ” Seriozitet me buzeqeshje” me te cilin lexuesi i interesuar eshte njohor tashme.

-Le të kthehemi pas në kohë: Si nisët të publikoni në shyp? Cili ka qenë shkrimi i parë në fushën tuaj të gazetarisë?Po më pas, sie vazhduat këtë udhë të bukur?

 
-Shkrimi im i parë u botua në gazetën “Pionieri”, kur edhe vetë isha pionier në shtatëvjecare. Titulli nuk më kujtohet, por bënte fjalë për vështirësitë e udhëtimit të nxënësve nga një fshat në tjetrin, në dimër e verë, kur nëpër korije ulërinin ujqërit.Më pas, fillova të shkruaja ndonjë shkrim në “Zërin e Rinisë” dhe ende më pas “Bashkimi”, kur isha student dhe ku, me në fund, pas studimeve të larta, u emërova redaktor në këtë gazetë.

-Kur e kuptuat se publicistika ishte pasioni juaj? Vetëm se pëlqenit të shkruani?Cilat kanë qenë revistat më të pëlqyerat për tëbashkëpunuar dhe pse?

 
-As që bëhej fjalë të kuptoja unë në moshën e adoleshencës, kur shkrova një poezi, kushtuar fshatit tim te lindjes, të pikasja brenda vetes se pasioni im kishte qenë publicistika. Ajo poezi humbi në kutitnë e postës. Humbi edhe kujtesa ime për vargjet e saj! Hë, po, tani mund të them se, që atëherë, paska lindur pasioni im për të shkruar.Ky pasion ushqehej, doemos, nga leximi. Vitet e fëmijërisë përcaktojnë jetën e mëvonëshme.

-Cili është libri i pare, që ke lexuar?

 
-”Udhëtimet e Guliverit”.E lexoja nën dritën e zbehtë të llampës me vajguri në fshat,me padurim ngulmues. Më merrte me zor ime më e më çonte në shtart për të fjetur.

-Po filmi i pare, cili ka qënë?

 
-Para se të flas për filmin e pare që kam parë, më lejo ta çoj më tej etjen për lexim. Si në vegjëli, ashtu edhe në rini, leximi më ka sjellë kënaqësi me konture vuajtjeje. Leximi nën dritën e llampës me vajguri, nga padurimi për ta përfunduar librin që ty të pëlqen, ngjet si dy pika uji, me padurimin për ta lexuar sa më shpejt një liber që të rrëmben, edhe pse e lexon nën dritat elektrike ose nën llampat me neon. Po të jap një fakt, që sapo m’u kujtua: Kur isha student, po lexoja “Konti i Monte Kristos”. Sapo kisha përfunduar vëllimin e parë, e fillova të dytin. Në konvikt krevatet i kishim tip marinari. Ushqimin e hanim me lata, që ishte një bllok i vogël me fletë e çdo fletë shënonte: Mëngjes, Drekë, Darkë. Një mëngjes ia dhashë latën një shokut tim dhe iu luta që të ma sillte racionin në dhome, “sepse isha mjaft i sëmurë”. Shoku im e besoi gënjeshtën dhe bëri siç i thashë unë. Kuptohet që edhe në leksion nuk shkova atë ditë. Kështu bëra edhe për drekën edhe për darkën.Rreth orës 10 të mbrëmjes e përfundova leximin e vëllimit të dytë të veprës.Kur më vunë re shokët me sytë pufka e të kuq dhe kur më panë që më merreshin këmbët, kur shkova në tualet, ata u shqetësuan shumë. Kujtuan, të shkretët, se unë vërtet isha i sëmurë…
Ju pyetët nëse e mbaj mend filmin e parë. Po e mbaj mend. Është si dashuria e parë. Ka qenë filmi: “Beu dhe Argati”, një film sovjetik, që u shfaq me kinema ambulante. Ekrani ishte një copë beze e bardhë, varur në një nga faqet e jashtme të murit të shkollës dhe “karriket” ishin tufat e kashtës, shtruar në sheshin e fshatit. U magjepsa me magjinë e kinemasë!
Për të vazhduar përgjigjet e pyetjes, po u them se revistat, që më pëlqenin atëherë ishin:”Ylli”, “Hosteni” dhe “Nëndori”. Dy të parat ishin të ilustruara, kurse “Nëndori” më tërhiqte, sepse atje gjeja tregime e novela nga shkrimtarët tanë, por edhe klasikët e letërsisë botërore.Në këto revista gjeja letërsi të mirëfilltë. Me “Yllin” dhe “Hostenin” kam bashkëpunuar, duke shkruar shkrime, kurse në “Nëndori”, jo. Shkrimet e mija në këto revista ma plotësonin ndonjë boshllëk shpirtëror, që ndieja në gazetën” Bashkimi”, pasi kjo e fundit nuk ishte gazetë latrare. Ajo “kërkonte” nga unë shkrime të shpeshta për të pasqyruar punën, që bëhej në fshat dhe me “boshtin ideologjik” brenda.

– Si publicist dhe gazetar, a keni ndjerë ndonjëherë shqetësime, ankth apo pasiguri?

 
-Të jesh gazetar, do të thotë t’i provosh të trija ndiesitë. Edhe shqetësimin edhe ankthin edhe pasigurinë.Dhe kjo, sidomos, në diktaturë, por edhe në demokraci.Më lejoni ta ilustroj këtë pohim edhe me ndonjë fakt konkret nga përvoja ime.Shkruhej apo redaktohej shkrimi.Të nesërmen dilte gazeta. Ti rrije tërë sy e veshë: ç’ do të thonë ata lart, në Komitetin Qendror të Partisë? Në një rast, mua më doli “bardho”, në tjetrin rast “zezo”. Në shkrimin me titull: “Dinë të marrin evidenca, por nuk dinë të merren me ato”, kritikoja Komitetin Ekzekutiv të Vlorës. U botua në faqen e parë, në vend të kryeartikullit. Përveç qejfmbetjes së drejtuesve të Vlorës, nuk më thanë gjë “ata lart”. Pas dy muajsh, shkrimi u vlerësua me çmim nga një konkurs gazetarie. Shkrimi tjetër, me titull: “Shkakun, jo pasojën” ishte bërë objekt diskutimi në drejtorinë e shtypit të Komitetit Qendror. Nuk u morën masa ndaj meje, por më thanë që, herë tjetër, të isha më i kujdesshëm!
Në kohën, kur drejtoja revistën “Bujqësia Shqiptare”, udhëzova piktorin që në kopërtinën e parë të vendosej fotoja e një fermeri, duke korruar jonxhë me kosë, në tokën e vet. Ndërsa sipër, në cep të kësaj kopertine, duhej të vendosej fotoja e nje traktori me rrota “John Deere”, të cilët, siç isha informuar, do të vinin së shpejti, dhuratë nga SHBA. Doli revista. Dikush nga drejtuesit e Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit kishte thënë: “Fiqiriu duhet të ketë kujdes. Nuk duhet ta nxijë realitetin demokratik!”
Sa e degjova këtë sinjalizim, të këtij “ideatori demokratik”, nuk më mbante vendi. Pa e zgjatur, për dhjetë minuta, arrita në Ministri. I thashë zyrtarit të lartë se çdo punë ka të zotin e vet dhe vazhdova: ”Paraqitja grafike e kopertinës flet qartë: sot me kosë, nesër me mekanikë. Dhe, kjo e nesërme, ja tek është në horizont, po lind në krye të faqes”.
“Nuk e kam thënë me atë qëllim. Të kanë informuar gabim!”,- u mundua të shfajsohej zyrtari dhe, në çast, porositi dy kafe…

-Kush u ka mbështetur shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme studimore, shkencore ,publicistike dhe letrare?

-Miqtë e mij. Në fillim, drejtori i shkollës në Kamenicë, Xhuvi Pelteku më nxiti të hartoja një kumtesë për natyralistët e rinj, lidhur me krijimin e kopshtit botanik të shkollës.Ajo kumtesë më solli në Tiranë, në maj të vitit 1959, si përfaqësues i shkollës sonë, në takimin me natyralistët e rinj të Shqipërisë.Ato ditë, kemi mbjellë edhe drurë pyjorë në kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës.Po në Kamenicë, Franklin Xega më nxiste të lexoja letërsi. Në shkollën e mesme, Kristaq George, mësuesi i letërsisë dhe, më vonë, pedagoget e mi në gazetari: Fiqiri Vogli, Dritëro Agolli, Marash Hajati, Vangjush Gambeta e Vangjush Zallëmi, Zihni Reso etj. Në fillim, në gazetë më ka mbështetur shumë Kozma Skarco, Fiqiri Vogli, Napoleon Roshi, Milto Ferro etj.

-Cilët shokë e shoqe ke patur në shkollën e gazetarisë?

 
-Xhevahir Spahiun, Spiro Deden, Kozeta Mamaqin, Faik Ballancën, Gaqo Bushakën, Astrit Karadakun e plot të tjerë.

-Takoheni shpesh?

 
-Shpesh jo, por me raste takohemi e çmallemi. Tani jemi bërë pothuaj të gjithë gjyshër.Meqë erdhi fjala, dua të veçoj një takim të rastësishëm me Kozeta Mamaqin.I kujtova asaj se, kur lindi djalin e parë, unë i shkova për ta uruar në Durrës, në redaksinë e gazetës lokale “Adriatiku”, ku ajo punonte.

– Si një intelektual dhe publicist, çfarë përgjegjësie ndjeni ju ndaj mërgimit të inteligjencis shqiptare?

 
-Për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje paksa të zorshme, un dua të sjell në vëmendjen tuaj një bisedë, që kam bërë para disa ditëve. Isha unë dhe dy miqtë e mij: Inxhinieri hidroteknik Avni Dervishi, aktualisht kryetar i Entit Rregullator të Ujit dhe inxhinieri i pyjeve Haki Kola, që punon në Prishtinë, në një projekt të SNV-së. Fjala nxori fjalën dhe si përfundim të asaj bisede, në përgjigje te pyetjes që më bëtë, po u them se, në këtë rast, nuk është fjala për përgjegjësinë, që duhet të mbajnë intelktualët dhe publicistët shqipëtarë, lidhur me mërgimin e inteligjecës shqiptare ose, e thënë ndryshe, me rrjedhjen e trurit.Shumë, shumë mund të them se ndiej keqardhje.Thuhet se, nëse Francës i ikin njëmijë njerëzit më të mënçur, ajo nuk mund të quhet Francë.Edhe pse kjo shprehje ka domethënjen e vet për Francën, ne në Shqipëri duhet të jemi optimistë dhe unë jam një nga ata, që e shikoj “gotën” gjysëm plot edhe në këtë drejtim. Se, në fund të fundit, intelektualët shqipëtarë janë përballë një sfide,që duhet ta kapërxejnë. Shkaku duhet kërkuar te gjendja e veshtirë ekonomike e vendit, e trashëguar nga rregjimet e mëparshme. Sepse, me barkun bosh, nuk mund të punojë truri i intelektualit.Se shqipëtarët kanë një inteligjencë të mrekullueshme që, kur u jepet rasti, qoftë edhe jashtë Atdheut, kanë treguar prova, që krijojnë surpriza.Ata e dinë se Amerika, Anglia, Italia, Greqia e tjerë, nuk është se janë vende më të mira, por janë thjeshtë vende të ndryshme, nga i yni.Shqipëria sot ka kushte të vështira ekonomike, por nga ana kulturore dhe historike ajo është një nga më të pasurat në Europe. Vërtet kanë ikur intelektualë, por edhe janë kthyer e do te kthehen. Gjithashtu, po pergatitet dhe një brez i ri intelektualesh, nëpër universitet tona.
Sa për përgjegjësinë, që më pyete në fillim, po ju kujtoj se ajo, sikundër edhe faji, bëhet qyrk dhe nuk e vesh njeri! Nuk e veshin as ata, që duhet ta veshin, as klasa politike, në veçanti.Ti, si person, mund të kesh përgjegjësi vetëm për votën, që hedh në kutinë e votimit.

– Jeni nga Korca, Floqi, me tradita intelektuale dhe patriotike jetuat në Tiranë e tani ne USA. Çfarë nënkupton vendlindja për ju?

 
-Vendlindja nënkupton gjithëçka. Malli për vendlindjen, dashuria për të shumëfishohet dhe sidomos, kur je larg saj.Ismail Kadare ka një poezi, ku përafërsisht thotë, se ai që ka zbuluar shpejtësinë reaktive, me siguri, ka qenë larg atdheut. Faik Konica ka vërejtur se “Duhet te jesh jashtë atdheut, larg tij, për të kuptuar se ç’bukuri të ëmbël ka për veshët fjala “Shqipëri”” . Ishte pikërisht vendlindja, që më detyroi të shkruaja librin “Lis në shkëmb”. Ideja fillestare lindi një ditë, kur unë, duke qendruar buzë lumit “Potomak” në Vashington DC e po shikoja ketrat, që lëvrinin nëpër drurët dekorativë, befas më fluturoi mendja në vendlindjen Floq, në Korçë, Tiranë e në të gjithë Shqipërinë, të cilën e kam bredhur pëllëmbë për pëllëmbë. Ndjeva mall të pashoq. Çudi, sa emocione ndjeva! Ku ta kenë, vallë, “selinë” këto emocione?Në zemër?Në stomak?Përjetova një “deja vu” të jashtëzakonshme.Më duket se ndjenja e malli për vendlidjen nuk është thjesht ndjenjë e kaq. Me sa duket, ajo ka të bëjë edhe me genet, me gjakun, me biologjinë, madje edhe me fiziologjinë.

– A urren gazetari e shkrimtari Shahinllari? Po, a jeni zhgënjyer ndonjëherë?

 
-Nuk urrej asnjeri. Inatosem, zemërohem se prej gjaku jemi, të shkretën dhe në gjak kemi genin kapricioz ballkanas, i cili edhe me një fshikullimë fare të lehtë, kërcen pupthi përpjetë.Por shpejt më bie shkuma e zemërimit. Përvoja shekullore e njerëzimit ka treguar se tjetrit, përballë teje që ta bën borxh, “me të mirë, ia ha kokën; me të keq, i ha m…!”
Sa për zhgenjimet, ehuuu..! Sa herë, por nuk qederosem shumë. Kështu është bota, me dritëhije.Miq të vërtetë janë ata, që vijnë, kur të tjerët ikin.

– Çfarë është dashuria për ju? Kur e ndien një burrë se ai është i dashuruar?

 
-Dashuria është pjesë e dlirësisë së saj. Dashuria edhe fajin e ka të çiltër.Ajo i kupton gjërat, para se të fliten me fjalë. Të duket, se shpirti është një frymë-marrje e trupit. Dashuria është një “fantazmë” e këndshme dhe e padukshme, sepse e kemi brenda vetes. Por, dashuria, mendoj, është një koncept më i gjerë, se sa ndjenja e marrëdhënia midis një çifti. Ka edhe një dashuri tjetër, që s’ka të krahasuar.Është ajo e prindërve për fëmijët, e gjyshërve për nipkat e mbeskat.A mund të më tregosh, e dashur Monda, nëse vërtet ka shkruar mjeshtri i madh, Viktor Hygo, diçka për gjyshërit?Nëse po, si dhe ku ta gjej?

– Ç ’kuptojmë me shprehjet “ vetëgjymtim” dhe “vetëvrasje intelektuale”?

 
-Kjo është pyetje psikologjike, që kërkon përceptim të tillë. Mund të vetëvritesh ose vetëgjymtohesh intelektualisht, kur je servil ndaj eprorit, kur bëhesh “shoku Zylo”, kur i nënshtrohesh çdo sistemi dhe force politike; kur bëhesh altorpolant i së keqes dhe kështu ushqen gjeneratën, që vjen pas; kur s’do të thuash atë, që mendon ose kur je i “tredhur” dhe synon drejt interesave të vogla meskine e nuk thua atë, që duhet të deklamosh me forcë e pa t’u dridhur qerpiku.

– Çfarë është modestia për ju? Po vetëmburrja dhe vetëbuja?

 
-Modestia për mua është behari i jetës. Vetëmburrja dhe vetëbuja është skuqja e faqeve para të tjerëve, me ndërgjegje bëhesh fajtor para vetes e pastaj para të tjerëve.

– Çfarë dëshironi të shtoni?

 
-Do të shtoja një këshillë miqësore për ty, Monda. Mblidhi të gjitha tregimet dhe poezitë “e zjarrta” dhe botoji në një vëllim të vetëm. Besoj se shitja do të jetë e sigurtë.
Së dyti, kam dëshirë të gjej ndonjë prej atyre “natyralistëve të rinj”, që tok me mua të kërkojmë ata drurët pyjorë, që kemi mbjellë në maj të vitit 1959, në kodrat e Liqenit Artificial, në Tiranë. Plasa dhe nuk po i gjej dot, sa herë dal shëtitje aty kodrave.

Ju faleminderit e suksese!