Hivzi Sulejmani

Hivzi Sulejmani (1910-1975)  ishte nje nga  shkrimtarët e parë të rëndësishëm të Kosovës, që vuri ë bazat e kësaj letërsie në prozë.    Lindi dhe  e u rrit në Mojstir (Sanxhak), por jetuan e punuan në Kosovë, ku edhe e mbylli  jetën, duke e lidhur pazgjidhshmërisht fatin e tij me fatin e saj.Uu shkollua  në Beograd, para Luftës së Dytë Botërore (jo për letërsi, për degë të tjetër), por  ia kushtoi  jetën letërsisë. Punoi  dhe kontriboi  shumë në fushën e  prozës, të publicistikës, të përkthimeve etj.

Që të dy i takonin lëvizjes së majtë letrare dhe politike, e cila në kohën kur ata ishin studentë, në vitet ’30 të shekullit XX, kishte përfshirë jo vetëm Ballkanin, por edhe Evropën dhe kishte mbledhur rreth programit të vet shkrimtarët dhe intelektualët më në zë të kohës.

Që të dy i besuan idealit të barazisë së popujve e të njerëzve dhe luftuan me tërë qenien për çlirimin politik, social e shpirtëror të popullit të vet dhe për krijimin e një shoqërie të popujve të lirë e të barabartë në këtë hapësirë.

Që të dy ishin marksistë, komunistë, idealistë… Që të dy patën ëndrrat, shpresat, idealet, por edhe iluzionet dhe zhgënjimet e veta, që i shprehën në krijimtarinë e tyre letrare.

Hivziu – e shkruajti librin e parë të rëndësishëm me tregime në këtë krah të letërsisë shqipe – Era dhe kolona (1959), që hapet me tregimin antologjik Mjegulla, modern si vizion dhe si tekst jo vetëm për kohën kur u shkrua (1957), por edhe për sot.

Që të dy i besuan misionit të zgjimit të energjive të njerëzve – në radhë të parë të bashkëkombësve të vet – nëpërmjet fjalës së shkruar, si dhe kauzës së mbrojtjes së lirisë dhe dinjitetit të popullit që i takonin, por edhe të popujve të tjerë të zatetur në këtë udhëkryq ballkanik dhe i shërbyen me devotshmëri këtij misioni gjatë tërë jetës.

Jetoi  në kohë të vështira; u ballafaqua me sfida e vështirësi të shumta dhe pati  edhe rëniet dhe thyerjet e veta, të vogla a të mëdha, morale, politike e të tjera.

Ishte pjestar i Luftës Antifashiste, çka e nderon si njeri  dhe krijues, sado që kjo luftë, jo me fajin e tij, për shqiptarët këndej kufirit nuk qe, fatkeqësisht, edhe  “Luftë Nacionalçlirimtare”, siç mëtohej.

Pas luftës Hivziu ushtroi detyra shtetërore me rëndësi, çfarë ishte, fjala vjen, ajo e kryetarit të Gjyqit të Qarkut në Prizren (më vonë edhe e prokurorit krahinor), që e solli në pozitë të nënshkruante edhe dënime me vdekje të njerëzve që konsideroheshin “armiq të popullit”, në një kohë kur Kosova gjendej nën administrim ushtarak (1945), kurse Esadi shkroi, për të njëjtat arsye, ngaqë besonte në atë që qe proklamuar ose mbase ngaqë ishte i detyruar, vjersha e proza poetike që himnizonin lirinë e rreme dhe glorifikonin ngjarjet dhe personalitetet politike të kohës.

Por, veprimet e tij, gabimet dhe lëshimet, sikundër edhe vlerat dhe meritat,  duhet  parë në kontekstin e kohës dhe nuk duhen gjykuar me kriteret e sotme.

Hivziu vdiq në vitin 1975, në spitalin e Prishtinës, duke lënë amanet, nëpërmjet një teksti të shkruar, të varrosej (në vendlindje) pa kurrfarë ceremonie fetare a tjetërfare – “si ushtari në fushën e betejës”;

Hivziu, në tregimet dhe romanet e tij, u nis të hulumtonte kuptimin e të qenit njeri, i vetëdijshëm, siç e thotë tekstualisht te Fëmijët e lumit tim, se ky është një mision i vështirë: “Është vështirë të jesh njeri”, por i bindur, gjithashtu, se në këtë botë, krahas krimbave, lindin edhe burrat.

Ishte  humanist dhe atdhetar, në jetë dhe në krijimtari, por Hivziu”. Është ai dokumenti fatkeq i aktgjykimit të krerëve të LNDSH-së i vitit 1945, i nënshkruar nga ai në cilësinë e Kryetarit të Gjykatës, për të cilin opinioni ynë, me ndonjë përjashtim, nuk ka ditur më parë, por është njoftuar kryesisht në kohë të fundit, herë-herë edhe përmes interpretimesh keqdashëse nga njerëz që aktet e këtilla dëshirojnë t’i shfrytëzojnë për “kapital politik”, si dhe për “ndreqjen” e biografive të veta problematike.

Nuk do mend se ky veprim, i kryer në moshë relativisht të re dhe në kushte jashtëzakonisht të vështira, nuk i bën nder aspak atij. Përkundrazi. Por Hivziu “e lau” si të thuash gabimin e vet të hershëm (të pafalshëm) me qëndrimin e tij intransigjent ndaj hegjemonizmit serb gjatë gjithë jetës së tij të mëvonshme dhe sidomos me veprën e tij letrare kryekreje kritike ndaj burokracisë politike dhe oligarkisë pushtetore të kohës, e cila bëri shpërdorime të mëdha në emër të socializmit, ashtu siç bëhen edhe sot po aq, në mos edhe më shumë, në emër të demokracisë.

Të gjithë studiuesit që kanë shkruar për Hivzi Sulejmanin (R. Qosja, H. Mekuli, M. Raifi, B. Krasniqi, S. Hamiti etj.) e kanë quajtur atë “shëmbëlltyrë morale”, duke u nisur nga qëndrimi i tij në jetë dhe sidomos nga vepra e tij letrare e cilësuar si përmendore e moralit njerëzor. Nuk do t’ia falnin as njërën as tjetrën, ata që në vitet ’80 kërkonin heqjen e emrit të tij nga institucionet e Kosovës – emisarët e politikës serbomadhe, ashtu siç kërkojnë sot, tek-tuk, për arsye të tjera, por me logjikë pak a shumë të njëjtë, përjashtuese, edhe individë nga radhët e shqiptarëve

Libri Brigjet hapet me kushtimin: “Shokut të paharrueshëm Hivzi Sulejmanit”, që vihet në krye të librit në fjalë, kurse në brendi të tij gjejmë shtatë poezi të shkruara mbi motivet e tregimeve të Hivziut: Mjegulla, Re e mllefur, Porta e kujtimit, Hijet në kuvertë, Sytë, Kthjelltësi dhe Era dhe kolona, me  shënimin: “Hivzi Sulejmanit, shkrimtarit dhe revolucionarit të dalluar”, që është në fakt një kushtim i dytë, si dhe vjershën kurorë të këtij cikli: Dita e ndarjes, në të cilën thuhet: “Nëse ka vdekje / Ti je mbi të / me dashje që të tejjetosh. / Nëse ka amshim / Ti do të jesh përherë ndër ne / me njerëzi / me zemër të dlirë / me mendjemprehtësi. / O, kush më mirë / na tregoi / që deri në frymën e fundit / duhet luftuar / për Njeriun!”.

Hivziu u tërhoq herët nga jeta publike; u pensionua në moshën 53 vjeç dhe bëri një jetë të veçuar në shtëpinë e tij në periferi të Prishtinës deri në fund të jetës. Komunikonte me pak njerëz, ndër të cilët, sipas pohimit të Hasan Mekulit, ishte Esadi, i cili e vizitonte shpesh dhe të cilin “prore e kishte afër dhe e dëgjonte si vëllaun” (Shih: Hasan Mekuli, Hivzi Sulejmani – shkrimtar i denjë dhe aktual i bashkëkohësisë sonë, “Jeta e re” nr. 4-5, 1976, f. 605). Në atë shtëpi, të cilën pas vdekjes ia fali shoqërisë (ec e gjeje sot një të tillë!), lexonte, shkruante dhe meditonte për jetën. Aty shkroi edhe tregimin e tij të fundit Një gjeth e një njeri, një paralelizëm i fuqishëm artistik midis njeriut që është në prag të vdekjes dhe një gjethi vjeshtak majë peme, që nga çasti në çast pritet ta fërfëllojë era në baltë.

Hivziu , me jetën dhe veprën e tij , por edhe me kontributin që dha në zhvillimin e letërsisë dhe të kulturës shqiptare, sikundër dhe në krijimin e një vetëdijeje kritike shoqërore dhe të një opinioni të shëndoshë publik, ishte simbolikë e pandashme e gjithe levizjes letrare shqiptare.

nga Agim Vinca

HIVZI SULEJMANI DHE ROMANI  ”NJERËZIT”

Nga Have Elezaj

Hivzi Sulejmani lindi në Mojstir, më 1910.Një kohë jetoi në Mitrovicë, ku dhe do të kryej dy klasë të Gjimnazit,jetoi edhe në Prishtinë.Më vonë kreu Medresën e Shkupit.Shumë herët u inkuadrua në lëvizjen e rinisë përparimtare.Më 1935 u regjistrua në fakultetin teknik në Beograd,atje merr pjesë në radhët e demonstratave të studentëve.E harron sëmundjen e vet,(ishte i sëmurë nga turbekulozi) dhe i përkushtohet Luftës Nacional Çlirimtare në Kosovë.Burgoset nga okupatori fashist,për shkak të aktiviteteve revolucionare në Ferizaj.Vdiq në Prishtinë,më 1975. 

Romani autobiografik ”Njerëzit” i Hivzi Sulejmanit u botua në vitin 1961 edhepse ishte gati për shtyp,që nga viti 1951.Romani,është kronikë e një revolucioni,e një jete,e një shoqërie.Trajton dramën e njeriut tonë në përpjekje të vazhdueshme për t’i ruajtur e mbrojtur virtytet,qenien e botës së vet,përpjekjen e njeriut për të mbetur njeri,për ta ndryshuar vetvetën dhe realitetin e kohës.

Romani”Njerëzit” fillon me monologun e Hafizit,heroit kryesor të romanit,me shpalosjen e kujtimeve të fëmijërisë,vazhdon me kohën e shkollimit në Medresën e Shkupit,ku do të lexojë literaturë të ndaluar,dhe, do të bie në kontakt me lëvizjen përparimtare të rinisë.Gjatë asaj kohe, do të dëgjojë për vrasjen e të vëllait,Rizait në Ston të Dalmacisë, ku kishte shkuar të punonte.Dhëmbja për vëllanë e shtyn të marr rrugën e mundimshme për Ston,kur arrin atje viziton varrin e vëllait dhe me zemër të sfilitur, gjurmon rreth vrasjes së tij, për këtë shkak burgoset atje.Në roman,trajtohen rrethana të ndërlikuara historike,padrejtësi të mëdha shoqërore të kohës ndaj shqiptarëve,që shtypeshin,vraheshin e shfrytëzoheshin pa mëshirë,nga nacionalitetet tjera.

Pas kryerjes së Medresës,Hafizi do të punojë një kohë në Mitrovicë,edhe aty do të ballafaqohet me padrejtësinë,me shfrytëzimin e punëtorit shqiptar.Mandej, do të ikë në Beograd,për të studiuar, me veti do të merr nënë Xhemilen dhe vëllanë Azizin.Atje, merr pjesë në demonstratat studentore, dhe, do të përcillet hap pas hapi nga fashistët.Ishte kohë trazire e lufte,por interesat vetanake të popujve grabiqar mbizotëronin,shfaqet ndaj Hafizit mosbesimi, e bashkë me këtë edhe mosbesimi ndaj qenjës sonë kombëtare.Kjo shfaqet në çastet, kur kërkohej bashkim e forcë, për t’u përballuar fortunave të fuqishme të shekujve.

Në qytet bëjnë jetë varfnjakësh,u mungon edhe buka e gojës,por mbi të gjitha, u mungon përkrahja njerëzore.Hafizi punonte në Fabrikën e Aeroplanëve,nxitë e organizon protesten me punëtorët.Përleshet me fashistët dhe detyrohet të ikë edhe nga Beogradi.Me nënë Xhemilen dhe me të vëllanë kthehen në Mitrovicë.Dy vëllezërit lajmërohen në batalionin e vullnetarëve.

Ndodhin padrejtësi të mëdha,ndahen shqiptarët nga të tjerët,i lënë pa armë,ata që kishin armë detyrohen t’i dorëzojnë, i therrin me bajoneta,i hudhin në lumin Sitnicë.Sitnica skuqet me gjak shqiptar,shqiptaret trajtohen, si armiq dhe vriten prapa shpine nga kriminelet çetnik.Një ngjarje të ngjajshme, rrënqethëse na e përshkruan edhe Sulejman Krasniqi në romanin:’’Njeriu dy herë i pushkatuar’’ edhe ky roman autobiografik.

Hafizi ruan armën që kishte dhe bashkë me disa shokë, arrinë të arratiset e të kthehet në Mitrovicë.Ishte i sëmurë,jetonte në skamje të madhe.Hapë një ”Byro Gjenerale”ku në emër të saj, do të punojë për kauzën e madhe kombëtare,shpeshëherë erret e gdhihet në ethet e zjarmisë,sa nga sëmundja,po aq nga dhëmbja për situaten kombëtare,por punën nuk e ndalon.I vëllai,Azizi kalon në rradhët e partizanëve.Bastisjet kaplojnë Mitrovicën,bastiset edhe familja e Hafizit.Ai detyrohet të largohet,kalon në Skënderaj te mësuesi Jahë,ku shpreh shqetësimin e tij për Azizin,atje do të ketë mundësinë të takohet me të,me ndihmen e mësuesit Jahë.

Nga aty do të kalojë nëpër disa qytete të Kosovës,Pejë,Prizeren,ishte shumë i sëmurë,shtegtonte duke harruar veten dhe duke kërkuar sherimin kombëtar.Takohet me shokë shkolle në këto udhëtime.E arrestojnë në Ferizaj,në burg e viziton e ëma, e cila i sjell me vete kujtimet e jetës së tyre skamnore e të nëpërkëmbur.Vuajtjet e nënë Xhemiles janë të tmerrshme,portreti i saj i veçantë është si një obelisk,shkëmb që i qëndron termeteve e fortunave,ku mbesin të skalitura vuajtjet e mundimet e kohërave.

Azizi vritet në luftë,i tradhëtuar nga guerril çetnik të kamufluar si njerëz të Gestaposë .

Lufta përfundon,pritet vënia e themeleve të një shteti të ri,ku do të jetonin të gjithë të lirë e të barabartë,por mu ashtu si në luftë padrejtësitë vazhdojnë.Synimet grabitqare nxjerrin koken hapatas,në dëm të shqiptarëve.Nuk njihet,as mundi,as gjaku,as sakrifica e tyre dhënë LNÇ-së.Mohohet lufta e popullit tonë dhe kontributi që dha ai në të.Një kolonel,shok shkolle,shpreh dyshimin e vet në angazhimin e Hafizit, duke i thënë, se:ka pritur më shumë nga ai.

Hivzi Sulejmani me romanin e tij ‘’Njerëzit’’ na la një dëshmi të ngjarjeve të asaj kohe,të raporteve të shoqërisë së asaj kohe,te padrejtësive të mëdha, që na janë bërë.Proklamimin e rremë, se u fitua lufta, dhe, se popujt do të jetojnë të lirë e të barabartë.

Vepra u ndalua,u pengua dhe për fat të keq,kjo frymë e veçantë e artit,letërsisë u la në harresë.

Fatmire LUMANI

U lind më vitin 1960 në Ohër. Shkollën fillore e kreu në vendlindje; Gjimnazin në Strugë; Fakultetin Juridik në Universitetin e Prishtinës; Provimin e Jurisprudencës ne Shkup; Magjistroi dhe doktoroi në Universitetin e Tiranës në Fakultetin e Drejtësisë ne drejtimin: E Drejta Publike; Është autore e tre librave shkencorë profesional si dhe 14 publikimeve shkencore të lëmisë juridike. Ne sferën e letërsisë ka botuar pesë romane, tri drama; tri përmbledhje me poezi, një përmbledhje me këngë popullore; dhe një antologji;

KUSH VDES NE KËMBË SËRISH MBETET GJALLË

(Adem Jasharit)

Në prag të kullës, n’rrënjë lashtësie

nga dejtë mugullon si bulëz lulegjak

kur t’kafshuan ëndrrën, u bëre himn lirie

se në vend të zemrës të rreh një bajrak.

Mbi vetull të stisën ditët pranverore

bozhurët ngjyrë alle, bozhurët purpur

vegimet e bardha, vegimet madhështore

për shqiptari n’parzmë të digjen nur.

Ti nuk je feniks, nuk ngrihesh nga hiri

por nga gofi yt që përpëlitet n’shtigje

të lind populli të ngre nga gjiri

n’ballë të Atdheut, flamur mbi pyrgje.

Hyre krushk i parë, n’valle gordiane

hyre kryelartë, kryetrim Adem

rrapëllyen grykat, ortekët me rragame

kur për dasëm t’kuqe, klithe si zgalem.

Nga plaga e kohës, shpirti t’hidhet n’sulm

rilind zemereshtër, ushton si stuhi

me këngë lirie turravrap si plumb

mbi hordhitë e stepeve mbjell lemeri.

Njëqind jetë t’i kishe, njëqind do t’i falje

bëhesh hetakomb në festën për liri

nga një grusht dheu, tokë kosovare

shpërthen nga çdo grimcë, bjeshkë rritesh Ti.

Me rrezet e stinëve ngjitesh në zenit

se yjet e Drenicës të derdhen mbi ballë

muzgjet e përgjakur t’japin jetë e shpirt

kush vdes në këmbë, sërisht mbetet gjallë.

ANKTHI I FLAMURIT

Heu burra të dheut, heu

pa më thoni more

ç’ne unë në fund të arkës

i harruar nëpër stinë

i paluar si qefin?!

Trupin e copëtuar

kthetrat ligjore ma thumbojnë

shkabën ma çjerin

myshqe me ndukin

mola me zhvasin

sytë po m’i nxjerrin.

Pa, më thoni more

ç’ne i gjallë i balsamosur

gjysëm i varrosur?!

Ndonëse i shtrirë në sarkofag

ëndrrën e kam të lirë

mbi flatra shpresash

mbi kulla guri

fërfëlloj lirisht

vallëzoj si valëdrini

tundem shqiptarisht.

E ia marr këngës me iso

një me çifteli

në ball më mban nj’ai trim

që digjet për liri.

Dhe ndër flakërime

ndizem, bëhem prush

pastaj marr përçart

pastaj bie n’kllapi:

-Pse moj dora ime

nuk shtrëngohesh grusht?!

Seç më flet kjo zemër

nga gjiri i hapur varr

ma ngre dheu përpjetë

trupin tim të ndarë.

As në ferr

as në parajsë

gjykohem në pugator

pres në ankth të dëgjoj

një vendim legal

që këtej të dal:

-Në emër të popullit

Bashkim Kombetar.

nga Rami Kamberi

Fadil Bekteshi

Fadil Bekteshi u lind në fshatin Muhoc të komunës së Bujanocit në Kosovën Lindore në vitin 1955. Familja e tij në vitin 1960 u shpërngul nga ky fshat dhe u vendos në fshatin Llopat të komunës së Kumanovës, në Maqedoni. Shkollën fillore e kreu në Llopat dhe Kumanovë, të mesmen në Kumanovë ndërsa Fakultetin filologjik, dega për letërsi shqipe e kreu në Prishtinë. Punoi në Televizionin e Prishtinës në redaksinë për fëmijë, e pastaj në Shkup redaktoi revistat për fëmijë. Prej vitit 1992 u kthye në Kumanovë ku udhëhoqi vite me radhë Klubin e Shkrimtarëve Shqiptar të Kumanovës “Jehona e Karadakut”. Po aty themeloi Manifestimin kulturor-letrar “Takimet Poetike të Karadakut”, u morr me botimin e librave si dhe themeloi e redaktoi revistën e parë të pavarur kulturore në Maqedoni – “Doruntina”. Degdisjet e tij nëpër këto qytete për të punuar i bëri për t’i bishtnuar pushtetit të atëhershëm, i cili përcillte veprimtarinë patriotike të tij dhe të motrës së tij. Me shkrime ka filluar të merret që nga shkolla fillore. Vdiq në fshatin Llopat, në vitin 1998.

Titujt e veprave:

-Baloni-1981

-Udhëtimet nëpër skëterrë-1993

-Na ishte njëherë një gjeneral-1995

-Filxhani i dashurisë–1995

PO NA I KTHEJNЁ AZILANTЁT

1.

Ju që ikët ia mbathët

Azilantë

Nga Atdheu

Ju që ikët ia mbathët

Azilantë

Nga Dashuria

Ju që ikët ia mbathët

Azilantё

Nga Bukuria

Ju që ikët ia mbathët

Azilantё

Ç’ju lulëzoka n’ballë Shëmtia!…

Mërgatë qyqesh

N’tepsi mëshire

Ëndërruat t’ju gatuhet Liria!

2.

Ju që ikët

Ia mbathët

Ilegal

Me Mafi

Nëpër Det

N’Itali

Malkufijve

Mbi Çeki

Me t’Greqisë

T’Serbisë hafi

Turistiket Agjenci…

Nga Tokë e huaj

Rraus Azilantë

Ç’po ju përzënë me prapëtira…

E lumja bashkë Italia, Gjermania!

E mjera ndarëKosova, Shqipëria!

3.

Nga ç’ju pa Ekzodoadё, e ndeju nga afria

Azem Shkrelit bre iu ngri Gjaku!…

N’Rugovë e Mirditë piskamë dhe Krenaria

Azem Shkrelit – o i plasi Zemra!

Edhe n’pёrtejvarr,

O Azem,

Me kushtrimin tënd Poezia!

nga Rami Kamberi

Murtezan ARIFI

U shfaq në letrat shqipe që herët, duke i mbjellë poezitë e tij nëpër revistat dhe gazetat e hapësirës sonë, por, në fillim të viteve të nëntëdhjeta do të jetë edhe më aktiv veçmas në fushën e poezisë dhe, si dëshmi kohe arriti që më 1997 poezitë e tij t’i bashkoj në një libër me titull “LULET E ACARRIT” dhe, më 2001 në librin “SYRI I ZEMRËS”, që dëshmojnë se poeti kishte pamje dhe formë të opusit lirik dhe ishte i lidhur ngushtë me rrënjët e gjakut – kombit.

E veçanta e poetit është se: po që se lexohet poezia në tërësi dhe me syrin e kritikës, atëherë lirshëm mund të thuhet se: poeti apo më mirë thënë ngulmësija e tij në kërkim kombëtares, në fushën historike, dhe të kohës, arriti të kurorëzohet me qëllimin e kërkuar në kuptim të sistemit dhe të menduarit dhe të realizuarit të poezisë.

BARKA YJORE

Ajo barkë me vesë yjesh!…

Atë plak të urtë mban i bukuri Hy.

Dragonjt me flatra të bardha

luajnë mwe vetëtima

Ti vjen në ëndrrën time

në ato maja nga lundron

barka yjore

Marigonë.

DERVENDI*

Kjo derë e madhe. Kudo dragonj

Ja kuçedra

E shtrirë për dhe.

Shtojzovallet kërcejnë

me lule erëmbla.

Mbi lëkurën e kuçedrës

Së mbushur me kashtë

Përmjerrin kalamajt

e ëndrrave

*Krahinë në mes të tetovës e Shkupit e banuar me shqiptarë.

NË TOKËN E LULEVE TË GJAKUT

Ora e lidhur me zinxhir

E copa mitesh

Të shkelura kudo…

Atje një valle e bardhë.

Ja, vragët e Prometeut kullojnë

lule gjaku

nga copa mitesh mbijnë ato lule

kuq e zi.

nga Rami Kamberi

      Agim Vinca

Agim Vinca lindi më 22 maj 1947 në Veleshtë të Strugës (Maqedoni). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Strugë. Studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe i kreu në vitin 1970, në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës., ku edhe magjistroi dhe doktoroi. Është profesor ordinar në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, ku ligjëron Letërsinë e sotme shqipe.

Agim Vinca është njëri nga poetët e njohur bashkëkohorë shqiptarë dhe njëri ndër studiuesit më të dalluar të letërsisë shqipe. Agim Vinca merret edhe me përkthime letrare. Jeton dhe punon në Prishtinë.

Tituj të veprave

• Feniksi (poezi, 1972)
• Bregu i mallit (poezi, 1975)
• Në vend të biografisë (poezi, 1977)
• Aspekte të kritikës sonë (studim, 1977)
• Qasje (kritikë, 1980)
• Buzëdrinas (poezi, 1981)
• Struktura e zhvillimit të poezisë së sotme shqipe (1945-1980) (monografi historiko-letrare, 1985)
• Iz savremene albanske poezije u Jugoslaviji (antologji, Sarajevë, 1985)
• Arna dhe ëndrra (poezi, 1987)
• Orët e poezisë (kritikë letrare, 1990)
• Populli i pandalur (publicistikë, 1992)
• Alternativa letrare shqiptare (kritikë letrare, 1995)
• Kohë e keqe për lirikën (poezi, 1997)
• Shqiptarët mes mitit dhe realitetit (publicistikë, 1997)
• Dri’ (poezi, përzgjedhje, Tiranë, 1999)
• Sonet i vetmuar (poezi të vjetra dhe të reja, 2001)
• Kurs i teorive letrare. Prej antikës deri te postmodernizmi (libër teorik, 2002)
• Panteoni i ideve letrare (libër teorik, 2003)
• Fije të pakëputura (sprova letrare dhe kulturore, 2004)
• Kënga e hapur (antologji e komentuar, 2005)
• Psalmet e rrënjës (poezi, 2007)
• Psalmet e rrënjës (poezi, 2007)
• (Po)etika e fjalës, (publicistikë, 2010)
• Arti i reagimit (publicistikë, 2011)

TROKITJE

Tearca, Tanusha, Tetova

Trandshëm trokasin te porta.

Njerëz, vini dorën në zemër

Zemra fillon tek aorta

GRYKË E KAÇANIKUT MBULUAR ME BORË

Grykë e Kaçanikut mbuluar me borë

Lepenci zvarritet si gjarpër i hollë.

Rrugës patrullojnë uniforma blu,

Me helmetë në sy e helm gjithashtu.

Shtëpizat në shpat pa fjolla tymi,

As borë e bardhë s’e fsheh dot krimin.

Grykë e Kaçanikut mbuluar me borë,

Lart bjeshkës së sharrtë sogjon

një grykëhollë.

PSALM PËR JUSUF GËRVALLËN

Qiellit të vrugët të Kosovës

Me shenjën e shenjtë në krye

Fluturon kanjushë e verdhë

Fluturon e s’bie!

MORA RRUGËN PËR QAFËTHANË

Mora rrugën për Qafëthanë:

Shqipëri –nënë!

Shqipni-nanë!

Pesëdhjetë vjet pa u parë:

Ëndërrbukur, zhgëndërrvrarë!

Ec e jakë Jug-Veri:

Shqipëri-nënë!

Nanë-Shqipni!

Enciklopedia e Lirë shqiptare

Hamdi ISLAMI

U lind më 1945 në fshatin Gajre të Tetovës. Shkollën Normale e kreu në Tetovë. Punoi dy vjet si mësues në fshatin Kamnjan dhe më pas vazhdoi studimet për muzikë në Prishtinë. Gjashtë vite më pas, po në Prishtinë pa shkëputje nga puna i kreu edhe studimet e larta për Letërsi e Gjuhë Shqipe.

Ka botuar:

“Shikimi kah mali” 1988

“Gurët e Kalasë” 2007.

“Ju, bijtë e nënave”, 2008

“Dy poema për dy Martirë”,

“Poema për sytë e çeliktë” dhe ajo me poema satirike

“Hamshorët e qytetit tim”.

KANTATA PËR SHARRIN

(Me rastin e takimit për bashkim kombëtar: Tetova 1 dhe Tetova 2, 2012)

Fragment

Nuk di nga të kthehem e të shikoj,

Nuk di nga të kthehem e të dëgjoj,

Cilit shkëmb t’i afrohem, cilit kep,

Te cili shpat ë ndalem, te cili thep.

Këtu midis malesh, sikur midis zjarresh

Nga kjo maje, e një pllaje, pak matanë,

Duket Pellgu i tetovës tej e mbanë

Dhe bardhari si damar mbi kraharor

Rrjedh e rrjedh vjen përreth si kurorë.

Andej malet rreth e qark, larg e larg

Krah për krahë si në valle kapur varg.

Ngado që kthehem pak të prehem më vijnë zëra

E më djeg si t’më pjek diçka përbrënda.

Tek hedh bujku brenë e farë nëpër arë

Lë parmendë edhe rend mbi ugar.

Se nga gryka vijnë ata me krra krra!

Sokëllin në qiell ai: o burra përmbi ta!

Dhe i merr valë e lumit nëpër shtjellë

Shallvaret nga kanë ardhur për t’i shpjerë,

Po në gryka porsi pyka, gjarpërinj,

Me shu shu nën gjuhë, kokëzinj,

Seç i mbiu nga veriu e keqe pjellë

Një si llavë ulëritësish në një shpellë.

Nga Derë e Vendit, si prej helmit, te Mali i Thatë,

Vinin troqe për ta sjellë të zezën natë,

Që nga lindja, në horizont, një perde e zezë,

I vesh lisat, ahet, pishat me krahnezë.

Po andej, nga ajo grykë e Kaçanikut,

Vijnë tamtamet si në kudhër të çelikut,

Tutje grykës së Radikës, si nga fundi i dheut

Vijnë alarmet dhe britmat e Skënderbeut:

“qenkan mbushur bjeshkët me borë

Qenkan mbushur bjeshkët me borë

Qenka mbushur shpati plot o

Plot o me malësorë.

Qenkan vesh e mbathun

Gjith-o, gati me armë në dorë…”

Dhe ky zë i thellë, ky bas madhështor

Përtej se njëzet shekuj, në të madhin kor,

Vjen si oshtimë, si vringëllimë e shpatës

Që t’i del në pritë, përballë t’i del natës

Nga Grykë e Moraçës, Kotorit e Ulqin,

Kala e tivarit dhe vend i quajtun kufin

Vijnë si valë deti Altot e teutës

Baritonë të Agronit nga honi i lahutës

Tenorë të Janinës, të prizrenit tenorë

Që nga Manastiri gjer atje në Vlorë!

Andej nga presheva dhe malet e Drenicës

Vijnë dhe sopranot e Shote Azem Galicës…

Halit BASHA

U lind në Tiranë në vitin 1933, prej prindërve dibranë që në vendlindje kthehen në vitin 1941. Shkollën fillore e kreu në Dibër, të mesmen në Shkup, të lartën në Prishtinë.

Punoi në arsim, kulturë e gazetari. Botoi poezi gati në të gjitha të përjavshmet e të përditshmet tona në Maqedoni, Kosovë, por edhe në Shqipëri.

Ka botuar librat:

Lapidarët e vendlindjes, 1981; Vargu im i vogël, 1998, Flutura në pëllëmbë 2002 etj.

KUR KËNDON SHQIPTARI

Kur zë e këndon shqiptari

Ushton mali tundet fusha

Dridhet nuk këputet teli

Ndizet po nuk thahet gusha

Po kur dasmë bën shqiptari

Valëzon lumi valëzon deti

Dridhet vallja hidhet djali

Nata zbehet shkundet terri

Kur nis e këndon shqiptari

Kërcen e lodron tërë bota

Kaltëron qielli e shndrit dielli

Ndalet sqota thahet këneta

Kur gëzon n’hare shqiptari

Këndon zogu she bilbili

Çelin vjollca e trëndafili

Ikën loti e zhduket ferri

Brengën kur e flak shqiptari

Dita ndizet dimri shkrihet

Shtëpia shkundet prej themeli

Ëndrra këndellet e përtërihet

E kur do fort shqiptari

Pisha kallet zbardhëllon dielli

Kobi tretet zemra rritet

Aheng shpirti vezullon shpirti

Po kur urren, urren shqiptari

NJË KUQ E ZI

Një kuq e zi

Pranë meje

Apo karshi

është pak i zymtë

është pak i tymosur

është pak i flamosur

është pak i përdhosur

E fort i plagosur.

Një kuq e zi

I turpëruar prej zënkave

Të ngjyrave

I rënduar prej etheve

Që frymën ia zënë

I sëmurë është rëndë

Por do të shërohet

Do të shërohet

nga Rami Kamberi

 Mustafa LAÇI

U lind në Tetovë më 1931. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, shkollën për mësuesi – Normalen e mbaroi në Shkup. Ka punuar mësues nëpër shumë fshatra shqiptare që mbetën jashtë shtetit shqiptarë, duke përhapur dije dhe dashuri për arsimim e në veçanti dashuri për atdheun.

I vetëdijshëm se arsimimi i kombit do të ishte e vetmja rrugë, që të realizohen shumë ëndrra që i ëndërronte në hapat e parë të bankave shkollore dhe, duke e kuptuar madhështinë e idealit se shkollimi i popullit, do t’i hapte shtigjet drejtë ecjes së lirisë që i mungonte, pos bisedave me popullin do të fletë edhe me gjuhën e penës.

Hapat e parë me shkrime do ti bej nëpër gazeta e revista që botoheshin në gjuhën shqipe si në Maqedoni e Kosovë, me poezi për fëmijë e për të rritur.

Më 1972 do të botoj librin e parë me poezi “Ngjyrat e shikimit” kurse më 1977 libri i dytë “Këngë pa djallëzi” dhe, më 1981 libri i tretë i poetit, do ta sheh dritën më titullin “ Kafkat gjelbëroshe”.

Më 2.10.1982 nga një sëmundje e rëndë ndërroi jetë, duke lënë pas vete shumë dorëshkrime, si poezi, prozë dhe historiografi, që asaj kohe nga forca e gjuhës ndëshkuese të botës sllave nuk mundeshin të botohen.

Më 1984 nga disa miq, nën përkujdesen e Xhevat Gegës, do të botohen edhe disa poezi me titullin “Vjersha”.

POEMË E LINDJES SË RE

Për ditëlindjen tënde karafila të kuq

Dhe ngjyrën e ylberit t’i prura –

Ty, e veshur me tridhjetë pranvera

E me lulet e para të majit….

Me lindjen tënde vdiqën lindjet e vështira,

Dielli e gjeti rrugën në kaltërinën e detit,

Anijet e rrahura velësh arritën n’breg

Për t’u ngarkuar me këngë e jetë.

E njeriu i vogël me zemër shkëmbi

U rrit me rritën tënde

I mbushi grushtet me aromën e tokës

Dhe shkroi poemën e lindjes së re.

RRITA JONË

1.

Për një copë diell

vdekjen e kremtuam pas lindjes

Vdiqëm që të jetojmë

atje ku, mbollëm trishtimin.

E hëngrëm veten,

Duke pritur ngadhënjimin.

2.

Në sofër i kemi lënë gishtat,

etjen e kemi shuar me kripë

se ujë s’kemi pasur në ballë

as troha në shuplakë.

3.

Pranvera rritet me lule e blerim –

asnjë flutur ska pjellur në vjeshtë,

gruri palohet në zhegim;

asnjë mollë s’piqet në bjeshkë.

Unë rritem kur vargu më shtohet –

Tash si ta quaj të voglin Njeri,

dhe veten që shkruaj poezi –

se rrita jonë është duke u rritur

me këtë diell që jemi duke e pritur.

nga Rami Kamberi