Vëshgim bazues reflektiv në  lindjen e  “Antologjisë së poetëve italianë”

            nga   Sinan Vaka

Jam i  sigurt, se çdo përkthyes e ka të qartë që vjershërimi qëndron në një formë të organizuar të  ligjëratës dhe kjo e fundit nga ajo çfarë komunikon, ndërsa poezia është një kualitet i kësaj ligjerate në tërësinë e saj(formë dhe brendi), një  rezultat  kulturor brenda potencialit artistik të autorit.

Pikërisht, kjo parantezë  rikujton  për vështirësinë  e madhe në riprodhimin ne përkthim të  lëndës ekspresive që derivon prej metrikës origjinale. E gjitha  kjo do të thotë se, duhet para së gjithash, studim analitik i strukturës poetike dhe gjetja  me efikasitet e instrumentave me  të cilat mund te realizohet përkthimi. Pra,  kthehet domosdoshmëri mësimi  i gjithëhershëm  se vlera  e parë  e kësaj pune ngelet filologjikja, besnikëria ndaj tekstit. Në veprat me vargje të rimuara është shumë e mundshme që një mbiemër i caktuar futet në ndërthurrje prej poetit, shpesh për arsye ritmiko-metri-ke ose per rimë. Duke  e  hequr, lexuesi  nuk privohet aspak, për sa përmban kuptimi origjinal i tekstit dhe në mjaft raste mund të përftohet përkthim  i hijshëm.

Edhe  në vëzhgimin tim  reflektiv, në hyrje të antologjisë, kam nënvizuar me forcë  se, barasvleftëshmëritë   leksikore e kuptimore të përshtatura me specifikat e gjuhës shqipe, hulumutimet e figurave retorike e stilistikore, lojërat  analogjike, dritëhijet brenda thellësive të vargëzimit, që venë në dukje harmoninë dhe tingujt, të mbajnë në ankth.

Duke vërejtur  me kujdes atë çfarë citova me lart, pashmangëshmërisht mendimi pikëzohet  në opsionin e qartë  se në dualizmin ligjëratë – poezi, ngelet kjo e fundit, pra poezia  objekti  që  paracakton  frutin letrar; tek e fundit sekreti  i njohjes së gjuhës së autorit, patjetër që është ai universi mbi të cilin  qëndrojnë tejkqyrësit  në vëzhgim. Përsëri lind pyetja:” Sa është e mundur t’i qendrohet besnik origjinalit?”

Le ta rikthejme pyetjen në materializim konkret.

Struktura e gjuhës, forma, gjinia është krejtësisht e dallueshme dhe spe cifike  te autorët e seleksionuar të një antologjie, për arsye të kronologjizimit të rrymave,  shkollave  dhe, për më tepër të stileve, që ngërthejnë në vetvete. Janë  epoka historike,  që kërkojnë kujdes në tendenciozitetin e tyre filozofik dhe mentalitetin kohor. Përpos kësaj, dukuritë e veçanta që karakterizojnë penën  e  një Pascoli apo Montaleje, në rastin tim konkret, nuk mund të jenë kafshata që lehtësisht mund  të kapërcehen; qëndron mbi gjithçka primare sensibilizimi për të mos abuzuar me të pacënueshmen.

Ky këshillim është i natyrshëm, sepse përfshin impenjimin absolut dhe të pakeqkuptueshëm.Mjeshtëria e përkthimit, pa dyshim frymëzohet  nga pasionet më  të thella teknike, ta krahasojmë me piktorin,  që riprodhon të njëjtat tema dhe sentimente. Rezultati është një kthim i koloreve dhe i atmosferës, një reduktim i largësisë midis origjinalit dhe kopjes, e përkthyer më saktë, një shqetësim në venën poetike të autorit përkthyes. Fisnikëria e formave, magjepsja e ndijimeve të holla, pikëllimi muzikal, ngjizja e një botë tërheqëse deri në mashtrim simpatish, kërkojnë pashmangshmërisht periudhën e vet reflektive, njohjen e vlerës intelektuale dhe erudicionale të vetvetes e, mbi të gjitha, një  edukacion  letrar  tradicional dhe modern“.

 Poezia ka shpeshherë privilegjin e perceptimit të nuancave edhe më të skajshme të shpirtit human; përkthimi mundësinë  e  zgjidhjes së këtij rebusi letrar dhe transmetimin  emocional nga një popull te tjetri.